امیرزاده جیرکلی, منصور. (1402). بازپژوهی دیدگاه‌های سه‌گانة فقها در ماهیت عقد نکاح و تأثیر دیدگاه‌ها در مسائل باب نکاح. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 28(79), 109-137. doi: 10.30497/flj.2023.244090.1875
منصور امیرزاده جیرکلی. "بازپژوهی دیدگاه‌های سه‌گانة فقها در ماهیت عقد نکاح و تأثیر دیدگاه‌ها در مسائل باب نکاح". دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 28, 79, 1402, 109-137. doi: 10.30497/flj.2023.244090.1875
امیرزاده جیرکلی, منصور. (1402). 'بازپژوهی دیدگاه‌های سه‌گانة فقها در ماهیت عقد نکاح و تأثیر دیدگاه‌ها در مسائل باب نکاح', دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 28(79), pp. 109-137. doi: 10.30497/flj.2023.244090.1875
امیرزاده جیرکلی, منصور. بازپژوهی دیدگاه‌های سه‌گانة فقها در ماهیت عقد نکاح و تأثیر دیدگاه‌ها در مسائل باب نکاح. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 1402; 28(79): 109-137. doi: 10.30497/flj.2023.244090.1875
بازپژوهی دیدگاه‌های سه‌گانة فقها در ماهیت عقد نکاح و تأثیر دیدگاه‌ها در مسائل باب نکاح
استادیار گروه آموزشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت‌حیدریّه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت‌حیدریّه، ایران
چکیده
یکی از موضوعات مهم در بحث نکاح، ماهیت عقد نکاح است. سه دیدگاه معروف بین فقهای امامیه و حتی حقوق‌دانان در خصوص ماهیت نکاح، ارائه گردیده است. برخی از فقها ماهیت عقد نکاح را «معاوضی» می‌دانند. در مقابل، عده‌ای قائل به غیرمعاوضی بودنِ عقد نکاح هستند. بزرگانی مانند نایینی، عقد نکاح را عقد «شبه‌معاوضی» می‌دانند. برخی از حقوق‌دانان عقد نکاح را عقد مشارکت می‌دانند. نگارنده نکاح را «عقد خاص» می‌داند. به نظر می‌رسد اختلاف‌نظرها ریشه در تشخیص جنبه‌های عقد نکاح، یعنی جنبة قراردادی و جنبة عبادی و اخلاقی دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه‌های سه‌گانة فقها دربارة ماهیت عقد نکاح است. در همین راستا، پس از بررسی مبانی دیدگاه‌های مذکور، تأثیر این دیدگاه‌ها در برخی از مسائل باب نکاح از قبیل نکاح معاطاتی، حق حبس زوجه و شرط خیار فسخ نکاح، با روش کتابخانه‌ای و به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، بررسی شده است. مهم‌ترین نتایج تحقیق عبارت‌اند از: نکاح، عقد معاوضی نیست و «عقد خاص» است؛ قائلین به معاوضی بودن نکاح، احکام عقود معاوضی را بر اکثر مسائل باب نکاح از قبیل نکاح معاطاتی و اسباب انحلال عقد، جاری نمی‌کنند. تشریع حق حبس زوجه متأثّر از دیدگاه مشهور فقهای امامیه در خصوص ماهیت نکاح مبنی بر معاوضی بودن آن است.
Re- Examining Three Theories Presented by Jurisprudents on the Nature of Matrimony Contract and the Effects of Views on Marriage Issue
نویسندگان [English]
Mansour Amirzadeh jirkoli
Assistant Professor in Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Torbat-e Heydarieh Branch, Islamic Azad University, Torbat-e Heydarieh, iran
چکیده [English]
One of the main issues on matrimony contract is the nature of this contract. Three well-known theories have presented among Shi’a jurisprudents, and even Jurists in this regard. While some jurisprudents consider it as mutual interest contract, some others consider it as non-mutual interest contract. However, the great men, such as Na’eini, knew it semi-mutual interest nature. Also, some jurists describe it as partnership contract. The writer argues that it is a “special contract”. It seems that the differences between these theories are rooted in various aspects of marriage, i.e. contractual aspect and devotional and ethical aspect. The purpose of this research is to critically examine the above-mentioned theories. In this regard, first the theoretical bases of these theories are examined, then the effect of these views on certain marriage issues such as “contract by conduct”, “The wife’s right of lien”, and “option of cancellation of marriage” has been studied by descriptive- analytical method and by collecting data from library. The most important findings are the following: matrimony is not a mutual interest contract; it is a “special contract”. Those who believe in the former do not exercise the decrees related to most marriage related issues including contract by deed, and means of marriage cancellation. The legislation of the wife’s right of lien, affected by the famous theory by Shi’a jurisprudents on the nature of matrimony contract, considers it a mutual interest contract.
کلیدواژه‌ها [English]
nature of matrimony contract, mutual interest contract, non-mutual interest contract, semi-mutual interest contract, partnership contract, freedom of will, judicial necessity
حلی (محقق)، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
خوانساری، سید احمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النّافع. تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة اسماعیلیان، چاپ دوم.
دهقان‌نژاد، رضا؛ محمدی، سید سجاد و پورلطف‌الله، حسن (1397). «بازپژوهی مقتضای ذات عقد نکاح از منظر فقه فریقین و حقوق مدنی ایران». مجلة فقه (کاوشی نو در فقه)، 25(2)، ص101ـ125.
سبحانی تبریزی، جعفر (بی‌تا). نظام النّکاح فی الشّریعه الإسلامیّه الغَرّاء. قم: بی‌نا.
شبیری زنجانی، سید موسی (1419ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسة پژوهشی رأی‌پرداز، چاپ اوّل.
ــــــــــــــــــ (1393). خارج فقه. مبحث نکاح. تاریخ تشکیل درس: سال 1393، قم. سایت مدرسة فقاهت:
شهیدی، مهدی (1388 الف). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد، چاپ پنجم.
ـــــــــــــــ (1388 ب). تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد، چاپ هفتم.
ـــــــــــــــ (1391). حقوق مدنی 6 ـ عقود معین 1 (بیع و...). تهران: انتشارات مجد، چاپ پانزدهم.
صادقی تهرانی، محمد (بی‌تا). رساله توضیح المسائل نوین. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
صادقی مقدم، محمدحسن؛ صادقی، محمد و امیری سرارودی، سید رضا (1395). «ماهیت و جایگاه عقد نکاح در میان عقود معاوضی و غیرمعاوضی». آموزه‌های فقه مدنی، شمارة 13، ص53ـ78.
صفایی، سید حسین و امامی، اسدالله (1393). حقوق خانواده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سیزدهم.
طوسی، محمد بن حسن (1409ق). کتاب الخلاف. قم: مؤسسة نشر اسلامی، چاپ اول.
