1دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
2استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
3دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
چکیده
اقتصاد و بازارهای جدید جهان با محوریت اختراع ابزارها، فناوری‌های نوین و ایده‌های نوآورانه سامان یافته است، لذا مخترعان با تجاری‌سازی اختراعات خود از پیشگامان اقتصاد دنیای امروز محسوب می‌شوند. تجاری‌سازی اختراعات و ایده‌های نوین همواره با عدم دسترسی به منابع مالی کافی و فقدان تجربه و اعتبار تجاری مخترعان همراه بوده است. از دیگر سوی، سرمایه‌گذاری در این خصوص به دلایل اقتصادی متعدد دارای خطرات مالی بالاست، که رغبت سرمایه‌گذاران را در این راستا به شدت کاهش می‌دهد. «قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر» مکانیسم و نمونه قراردادی است که با هدف حل چالش‌های پیش‌گفته در دهه 1940 میلادی در نظام حقوقی آمریکا ابداع شد، و به سایر نظام‌های حقوقی و اقتصادی از جمله نظام حقوقی ایران وارد شد. به طور کلی، قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر یکی از انواع قراردادهای سرمایه‌گذاری جهت تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و کسبوکارهای نوپا است که خطر بالایی در بازگشت سرمایه سرمایه‌گذار دارد. باری، در نگاه اوّل به نظر می‌رسد که قرارداد مذکور به دلیل خطر مالی بالا و البته غیرعقلایی بودن خطرات مالی آن، در زمره معاملات غرری و سفهی جای گرفته و نامشروع باشد. از این روی، با عنایت به جایگاه مهم قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در اقتصاد، می‌بایست ماهیت آن در فقه امامیه و حقوق ایران روشن گردد؛ پژوهش حاضر با این هدف و با روش توصیفی تحلیلی تدوین شده است تا در نخستین گام مشروعیت قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر و به تبع آن صحت آن را در فقه امامیه اثبات کند و آنگاه ماهیت قرارداد مذکور را با محوریت فقه امامیه و حقوق ایران بازتعریف نماید.
A Jurisprudential Reinterpretation of the Legal Nature of Venture Capital Contracts: An Exploration of Hazardous (Risky) and Incompetent (Irrational) Issues in Islamic Law
نویسندگان [English]
Seyyed Mostafa Sa'adat Mostafavi1؛ Taher Habibzadeh2؛ Mohammad Taghi Pour3
1Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Islamic Studies and Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
2Assistants Professor, Department of Private Law, Faculty of Islamic Studies and Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
3LLM in Private Law, Faculty of Islamic Studies and Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
∴ Introduction ∴ Venture capital investment involves infusing capital, providing managerial services, and planning for capital exit in young, innovative, and growing companies. These distinctive characteristics separate venture capital contracts from other financial agreements. Recognized globally by leaders in both governmental and economic spheres, venture capital investment has proven crucial for economic development and technological advancement. Noteworthy examples include the semiconductor industry and companies such as Microsoft and Facebook (Meta), which have substantially benefited from venture capital investments. For instance, M12, formerly known as Microsoft Ventures, serves as Microsoft’s venture capital firm, investing in startups and technological projects focused on artificial intelligence, software development, and cybersecurity. Similarly, Facebook has established an internal unit dedicated to venture capital investment in new technologies. These ventures highlight the pivotal role of venture capital contracts in driving economic progress within contemporary managerial and economic systems. However, the agreements and regulations underlying venture capital contracts can create potential conflicts between the rights of the capital recipient and the investor, as evidenced by studies within the US legal system. To mitigate such conflicts, there is a need to redefine the nature of these contracts in accordance with Islamic jurisprudence. In Iran, despite laws and regulations advocating for the support and development of venture capital investments, the legitimacy, validity, and nature of venture capital contracts under the Iranian legal system and Islamic jurisprudence have not been thoroughly explored. This research aims to fill this gap by refuting claims of illegitimacy, establishing the legitimacy of venture capital contracts, and demonstrating their compatibility with Islamic participation agreements while clarifying their incompatibility with other nominate contracts. ∴ Research Question ∴ The central research question of this study is: How can the nature of venture capital contracts be reinterpreted within the framework of Islamic jurisprudence to address claims of their speculative and irrational nature, thereby establishing their legitimacy and validity in both Islamic and Iranian legal systems? ∴ Research Hypothesis ∴ The hypothesis driving this research posits that venture capital contracts, when scrutinized under Islamic jurisprudence, can be deemed legitimate and valid. This legitimacy hinges on demonstrating that these contracts align with the principles of Islamic finance and jurisprudence, particularly through the framework of participation agreements. The study hypothesizes that the speculative and irrational concerns associated with venture capital contracts can be addressed by redefining their nature within the Islamic legal context, thus proving their compatibility with the principles of trade and profit-sharing recognized in Islamic law. ∴ Methodology & Framework, if Applicable ∴ This research employs a library-documentary method for data collection and a descriptive-analytical approach for data analysis. The study involves deducing, interpreting, and reasoning findings from documents, with extensive references to the texts and opinions of Islamic jurists and legal scholars. The methodological framework includes: Reviewing existing literature on venture capital contracts in both Western and Islamic legal contexts. Analyzing the principles of Islamic jurisprudence to understand the legitimacy of venture capital contracts. Examining the compatibility of venture capital contracts with various nominate contracts in Islamic jurisprudence, such as sale, partnership, reward, and participation agreements. Utilizing the principles of the Qur'an, specifically the general verse "Allah has permitted trade" (Surah Al-Baqarah - 275), the rule of the Muslim market, and the principle of legitimacy to argue for the validity of venture capital contracts. ∴ Results & Discussion ∴ The study finds that venture capital contracts, despite their modern inception, can be aligned with the principles of Islamic jurisprudence, particularly through the lens of participation agreements. The key results and discussions include: Legitimacy in Islamic Jurisprudence: The venture capital contract is legitimized by the principle of the validity of contracts and the Qur'anic verse permitting trade. This legitimacy is further supported by the rule of the Muslim market and the overarching principle of legitimacy in Islamic law. Compatibility with Nominate Contracts: The venture capital contract shares significant similarities with the participation agreement in Islamic jurisprudence. Both contracts involve the mixing of assets, shared ownership, and management of these assets according to agreed terms. The division of profits and losses based on co-owned shares in both contracts further establishes this compatibility. Addressing Hazardous and Irrational Claims: The speculative nature of venture capital investments, while inherent to their high-risk, high-reward paradigm, can be rationalized within Islamic jurisprudence by emphasizing the profit-sharing and risk-bearing principles foundational to Islamic finance. Economic and Technological Impact: By legitimizing venture capital contracts within the Islamic legal framework, the study underscores their potential in fostering economic development and technological innovation, as evidenced by successful global examples. ∴ Conclusion ∴ This research concludes that venture capital contracts, while modern, can be reconciled with the principles of Islamic jurisprudence, particularly through the framework of participation agreements. By proving their legitimacy based on Islamic legal principles, the study establishes their validity within the Iranian legal system. The key findings are: Venture capital contracts are legitimate and valid under Islamic jurisprudence, supported by the Qur'anic principles of trade and the rule of the Muslim market [Souq al-Muslimeen]. These contracts align closely with the participation agreement in Islamic jurisprudence, sharing critical elements such as asset mixing, shared ownership, and profit-loss distribution. Addressing the speculative and irrational concerns associated with venture capital contracts can be achieved by emphasizing their alignment with the risk-sharing principles of Islamic finance. The research highlights the significant role of venture capital contracts in economic and technological advancement, advocating for their broader acceptance and integration within Islamic legal systems. By establishing the legitimacy and redefining the nature of venture capital contracts within Islamic jurisprudence, this study paves the way for their acceptance and utilization in fostering economic growth and innovation, particularly within Islamic countries like Iran.
ابن منظور، محمدبن‌مکرم (بی‌تا). لسان‌العرب (جلد 5). بیروت: دارالفکر.
اسکینی، ربیعا (1401). حقوق تجارت شرکت‌های تجاری (جلد 2). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی.
اسلامی بیدگلی، غلامرضا و کاظمیان، مهدی (1384). طراحی الگوی صندوق سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر با توجه به فقه امامیه. فصلنامه تحقیقات مالی، شماره 20، صص. 3-26.
اگمون، تامیر و شوگرن، استفان (1396). سرمایه‌گذاری جسورانه و فرایند مبتکرانه (روح‌الله کهن‌هوش‌نژاد، رضا جهان‌بین و رضا محمدیان امیری، مترجمان). تهران: چالش.
امامی، حسن (بی‌تا). حقوق مدنی (جلد 2). تهران: اسلامیه.
امیری، حسین و قلیچ، وهاب (1398). رهیافتی ریاضی بر استراتژی خروج در الگوی سرمایه‌گذاری خطرپذیر اسلامی». نشریه اقتصاد اسلامی، 74 (19)، صص. 179-209.
انتظام، سیدمحمد (1396). بررسی کارایی «تعریف به ذاتیات» با تأملـی در پیش‌فرض‌های فلسفـی آن. دوفصلنامه علمی هستی و شناخت، 4 (7)، صص. 21-40. 21-40. doi: 10.22096/ek.2017.33428
انجمن صنفی کارفرمایی صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر کشور (1401). گزارش عملکرد اعضای انجمن در سال 1401 (ششمین دوره انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر). تهران.
انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین (بی‌تا). فرائدالاصول (جلد 2). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
جبل‌عاملی، محمدسعید و آزادگان مهر، ماندانا (1389). الگوی حمایت از شکل‌گیری شرکت‌های انشعابی دانشگاهی با سازوکار سرمایه‌گذاری‌خطرپذیر؛ مطالعه موردی: دانشگاه علم و صنعت ایران. نشریه سیاست علم و فناوری، 9 (1)، صص. 15-28.
جرجانی، علی‌بن‌محمد (1370). کتاب التعریفات. تهران: ناصر خسرو.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1379). مجموعه محشی قانون مدنی. تهران: گنج دانش.
جلیلی، مهدی، طباطبایی، سیدمحمدصادق و محمدی، میثم (1400). تحلیل فقهی-حقوقی صحت یا عدم صحت شرکت مفاوضه در فقه مذاهب اسلامی. نشریه فقه مقارن، 18، صص. 201-222.
چینی‌ساز، مائده، محمدی، امید و شعبانی، قاسم (1401). مجرای اصل صحت در معاملات با تأکید بر امکان جریان آن در شبهات حکمیه. نشریه تمدن حقوقی، 5 (10)، صص. 339-358. 339-358. doi: 10.22034/lc.2022.144615
حلی (محقق)، نجم‌الدین جعفربن‌حسن (1412ق). نکت‌النهایة؛ النهایة و نکتها (جلد 2). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلی، حسین (بی‌تا). بحوث فقهیه. بی‌جا: مؤسسه المنار.
حیدری سورشجانی، مهرناز و محمدی، پرستو (1394). عدم تقارن اطلاعاتی در سرمایه‌گذاری خطرپذیر؛ تأملی در چهارچوب عقد شرکت و مضاربه. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 15 (58)، صص. 153-177.
خمینی، روح الله (1392 الف). تحریرالوسیلة (جلد 1). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
خمینی، روح الله (1392 ب). کتاب البیع (جلد 2). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
خویی، سیدابوالقاسم (1410ق). منهاج‌الصالحین (جلد 2). قم: مؤسسه احیاء الآثار الامام الخویی.
خویی، سیدابوالقاسم (1418ق). موسوعة‌الامام الخویی (جلد 37). قم: مؤسسه احیاء الآثار الامام الخویی.
دادمرزی، سیدمهدی و حیدری اعظم (1397). مطالعه تطبیقی ماهیت جعاله در فقه امامیه، حقوق ایران و غرب. نشریه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره 16، صص. 57-80. 55-80. doi: 10.22091/csiw.2019.1991.1194
رفیعی، پروانه (1399). ماهیت حقوقی قراردادهای تجاری‌سازی دارایی فکری با تمرکز بر سرمایه‌گذاری خطرپذیر (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران.
زایسبرگر، کلودیا، پراول، مایکل و وایت، بوئن (1400). سرمایه‌گذاری خصوصی از سرمایه‌گذاری‌خطرپذیر تا تملک (داوود دانش‌جعفری، امیرحسین جهانی‌کیا و فائزه‌السادات سجادیان، مترجمان). تهران: نور علم.
زمخشری، محمدبن‌عمر (1979م). اساس‌البلاغة. بیروت: دار صادر.
سلطانی، محمد و اعظم‌پور، محمدطاهر (1398). توافقات کنترل در قراردادهای سرمایه‌گذاری‌خطرپذیر. نشریه تحقیقات حقوقی، 88 (22)، صص. 201-228. 201-228. doi: 10.29252/lawresearch.22.88.201
سیفی، علی‌اکبر (1425ق). مبانی‌الفقه‌الفعال فی‌القواعدالفقهیة‌الاساسیة (جلد 1). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی (بی‌تا). فوائدالقواعد. قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شهیدی، مهدی (1401). حقوق مدنی6. تهران: مجد.
صفایی، سیدحسین (1391). نگاهی دیگر به ضابطه کفایت علم اجمالی در «مورد معامله»؛ تفسیر ماده 216 قانون مدنی بر مبنای قاعده غرر. تحقیقات حقوقی، شماره 59، صص. 41-61.
طاهری، حبیب‌الله (1418ق). حقوق مدنی (جلد4). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمدبن‌حسن (1407ق). الخلاف (جلد 3). قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عدل (منصورالسلطنه)، سیدمصطفی (1373). حقوق مدنی. قزوین: بحرالعلوم.
عشقی، نسیم و همکاران (1395). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر رهبری کارآفرینانه در کسبوکارهای نوپای فین‌تک. مطالعات رفتاری در مدیریت، شماره 13، صص. 31-43.
گودرزی، زهرا و باقری، محمود (1396). جایگاه رهن دین در سرمایه‌گذاری و تأمین منابع مالی با نگاهی اجمالی به رهن دین در صنعت نفت. فصلنامه تحقیقات حقوقی، 80 (20)، صص. 43-64. doi: 10.22034/jlr.2018.111885.1062
گودرزی، سیاوش و علمی سولا، محمدرضا (1394). بازخوانی فقهی-حقوقی شرکت‌های اعمال، مفاوضه و وجوه. نشریه آموزه‌های فقه مدنی، شماره 12، صص. 97-117.
متریک، اندرو و یاسودا، ایاکو (1391). سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز و تأمین مالی نوآوری (رضا جمالی و فردیس صمصامی، مترجمان). تهران: به‌آوران.
مجلسی، محمدتقی‌بن‌مقصودعلی (1406ق). روضة‌المتقین فی شرح من لایحضره‌الفقیه (جلد 7). ایران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور.
موسویان، سیدعباس، حسن‌زاده سروستانی، حسین و نیکومرام، هاشم (1393). تحلیل سهام عادی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در جایگاه مبیع در عقد بیع بر اساس فقه امامیه. نشریه تحقیقات مالی اسلامی، 7، صص. 5-44.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام (جلد 26). بیروت: دار احیاءالتراثالعربی.
نجفی، محمدحسن (بی‌تا). جواهر الکلام (ط. القدیمه) (جلدهای 22 و 24). بیروت: دار احیاءالتراثالعربی.
نراقی، مولااحمد (1408ق). عوائدالایام (جلد 1). قم: مکتبة بصیرتی (به نقل از: کتابخانه دیجیتال مدرسه فقاهت).
نعمتی کلکانی، نازنین (1398). مطالعه تطبیقی سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حقوق انگلستان و ایران (پایان نامه کارشناسی ارشد). قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1382ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) (جلد4). قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (علیهم‌السلام).
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1434ق). کتاب الشرکة. قم: مؤسسه الفقه و معارف اهل‌البیت (علیهم‌السلام).
هاشمی فیض‌آبادی، سیدمهدی و فیض آبادی، اکرم (1399). ارتباط بین سهام‌داران کنترلی و هم‌زمانی قیمت سهام در بورس اوراق بهادار ایران. مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، شماره 21، صص. 19-34.
هاشمی نکو، سیدعلیرضا و سازگاری اردکانی، سعید (1395). سرمایه‌گذاری خطرپذیر از نظریه تا عمل. تهران: سیدعلیرضا هاشمی‌نکو.
ولویون، رضا و نجف‌زاده، علی (1401). تحلیل فقهی-حقوقی عقد شرکت مدنی با تأکید بر خلأها و ضرورت‌ها. پژوهش حقوق خصوصی، شماره 39، صص. 104-142. 103-142. doi: 10.22054/jplr.2023.61630.2584
یزدی ، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم (1392). العروة‌الوثقی (شرح امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه)) (جلد2). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
Cooiman, F. (2022). Imprinting the economy: The structural power of venture capital. Economy and Space, 56(2), 586–602. https://doi.org/10.1177/0308518X211071093
Ferreira, R., & Pereira, P. (2021). A dynamic model for venture capitalists’ entry–exit investment decisions. European Journal of Operational Research, 290(2), 779–789. https://doi.org/10.1016/j.ejor.2020.08.017
Jouaber-Snoussi, K., & Mehri, M. (2012). Agency problems in venture capital contracts: Islamic profit-sharing ratio as a screening device. Manuscript, 1–33.
Kaplan, S., & Strömberg, P. (2002). Financial theory meets the real world: An empirical analysis of venture capital contracts. Review of Economic Studies, 70(2), 81–315. https://doi.org/10.1111/1467-937X.00210
Metrick, A., & Yasuda, A. (2021). Venture capital & finance of innovation (3rd ed.). India: Lise Johnson.
Megginson, W. (2005). Toward a global model of venture capital. Journal of Applied Corporate Finance, 16(1), 89–107. https://doi.org/10.1111/j.1745-6622.2005.tb00522.x
(2021). Venture capital investments in artificial intelligence. Paris, France: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264354626-en
(1996). Venture capital and innovation. Paris, France: OECD Publishing.
Pearce, S., & Barnes, S. (2006). Raising venture capital. Chichester, England: John Wiley & Sons.
Tykvová, T. (2007). What do economists tell us about venture capital contracts? Journal of Economic Surveys, 21(1), 65–89. https://doi.org/10.1111/j.1467-6419.2007.00502.x
Metrick, A., & Yasuda, A. (2021). Venture capital & finance of innovation (3rd ed.). India: Lise Johnson.
Megginson, W. (2005). Toward a global model of venture capital. Journal of Applied Corporate Finance, 16(1), 89–107. https://doi.org/10.1111/j.1745-6622.2005.tb00522.x
(2021). Venture capital investments in artificial intelligence. Paris, France: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264354626-en
(1996). Venture capital and innovation. Paris, France: OECD Publishing.
Pearce, S., & Barnes, S. (2006). Raising venture capital. Chichester, England: John Wiley & Sons.
Tykvová, T. (2007). What do economists tell us about venture capital contracts? Journal of Economic Surveys, 21(1), 65–89. https://doi.org/10.1111/j.1467-6419.2007.00502.x
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 537
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 330
سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب
