اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 20 |
| تعداد شماره‌ها | 524 |
| تعداد مقالات | 4,543 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,690,033 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,448,410 |
تعلیم کتاب در قرآن و رابطه‌ی آن با کارکرد اخلاقی نظام آموزش | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| مقاله 11، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 36، فروردین 1404، صفحه 255-281 اصل مقاله (1.66 M) | ||
| نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30497/qhs.2025.246828.4010 | ||
| نویسندگان | ||
| غلام‌رضا بخشی‌زاده چنار1؛ حامد خانی (فرهنگ مهروش)* 2؛ سید رضا موسوی3 | ||
| 1دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکدۀ تمدن و مطالعات جهان، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکدۀ تمدن و مطالعات جهان، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران. | ||
| 3استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکدۀ تمدن و مطالعات جهان، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| در آیاتی از قرآن کریم، تعلیم کتاب و حکمت به‌عنوان یکی از خدمات بزرگ پیامبران به جوامع بشری معرفی، و این تعلیمات با اهداف اخلاقی مانند تزکیۀ نفوس مرتبط دانسته شده است. مفسران مسلمان معمولاً این آیات را به معنای آموزش محتوای کتاب آسمانی و تأثیر آن بر رشد اخلاقی افراد تفسیر کرده‌اند؛ زیرا تعالیم اخلاقی بسیاری در این محتوای آموزشی گنجانده شده است. این مطالعه به بازنگری در این تفسیر می‌پردازد و با بررسی شواهدی از جوامع باستانی و تطبیق آن‌ها با آیات قرآنی، فرضیۀ جدیدی را مطرح می‌کند: مهم‌ترین کارکرد تعلیم کتاب در جوامع قدیم تأسیس نهاد آموزش بوده، و این تأسیس ارتباط مستقیمی با رشد اخلاقی افراد داشته است. بنابراین، قرآن کریم برای توسعه بینش اخلاقی، تأسیس نهاد آموزش را ضروری می‌داند و این نهاد را نه‌فقط به خاطر آموزش‌های اخلاقی محتوای کتاب آسمانی، بلکه به دلیل تأثیرات بنیادینی که تحصیل نهادین بر بینش‌های اخلاقی فرد دارد، ارج می‌نهد. این مطالعه بررسی می‌کند که چگونه قرآن با تأکید بر تعلیم کتاب، از نظام آموزش نهادین و نیز غیرنهادین حمایت می‌کند و هر دو نظام را برای رشد اخلاقی ضروری می‌شناسد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| قرآن کریم؛ اخلاق؛ نظام آموزشی؛ تعلیم کتاب و حکمت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Instruction of the Book (Ta‘līm al-Kitāb) in the Qur’ān and its Relationship with the Ethical Function of the Educational System | ||
| نویسندگان [English] | ||
| GholamReza BakhshiZade Chenar1؛ Hāmed Khāni (Farhang Mehrvash)2؛ Sayyed Reza Mosavi3 | ||
| 1PhD student in Quran and Hadith Sciences, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Civilization and World Studies, Go. C., Islamic Azad University, Gorgan, Iran. | ||
| 2Associate Professor, Department of Islamic Theology, Faculty of Civilization and World Studies, Go.C., Islamic Azad University, Gorgan, Iran. | ||
| 3Assistant Professor, Department of Islamic Theology, Faculty of Civilization and World Studies, Go.C., Islamic Azad University, Gorgan, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| In several verses of the Qur'ān, teaching ‛al-Kitāb & al-Ḥikma’ is presented as a significant service provided by various prophets to human societies. In some instances, a syntagmatic relationship is established between the teaching of al-Kitāb & al-Ḥikma and the moral objectives of the prophets, such as the purification of souls. Muslim commentators have often interpreted these verses to mean that teaching al-Kitāb refers to educating the content of the heavenly book, i.e., the Qur'ān, and its connection to moral development is due to the abundance of moral teachings within. This study reassesses this understanding by examining evidence from ancient societies and Qur'ānic verses to propose a new hypothesis: the primary function of teaching al-Kitāb in ancient societies was to establish educational institutions. The crucial link between educational institutions and moral development led the Qur'ān to emphasize the necessity of teaching al-Kitāb. From this perspective, the Qur'ān places special importance on establishing educational institutions for moral insight. This includes institutional education itself, temporarily stepping away from daily work to acquire knowledge, and the profound impact this education has on moral insights. The study reviews the transformation in the educational system of Arab society with the advent of Islam and argues that the Qur'ān, by emphasizing the education of al-Kitāb as a significant goal of the Prophet Muḥammad's mission, supported both institutional and non-institutional education systems, recognizing the necessity of both for moral growth. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| The Holy Qur'ān, Ethics, Educational system, Taʿlīm al-Kitāb & al-Ḥikma’ | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمان بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش اسعد محمد طیب، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
ابن‌زبیر غرناطی، احمد بن ابراهیم (بی‌تا)، ملاک التأویل، به کوشش عبدالغنی محمدعلی فاسی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌عرفه، محمد بن محمد (1986م)، التفسیر، به کوشش حسن مناعی، تونس: مرکز البحوث بالکلیة الزیتونیه.
ابن‌عساکر، علی بن حسن (1415ق)، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت: دار الفکر.
ابن‌قتیبه، محمد بن عبدالله (1398ق)، غریب القرآن، به کوشش احمد صقر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابوعبید قاسم بن سلام (1418ق)، الناسخ والمنسوخ، به کوشش محمد بن صالح مدیفر، ریاض: مکتبةالرشد.
ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله (۱۴۰۸ق)، جمهرة الأمثال، بیروت: دار الفکر.
ارسطو (1377ش)، اخلاق نیکوماخوسی، (محمدحسن لطفی، مترجم)، تهران: طرح نو.
امیری، رضا، «هرمس الهرامسه: طرحی برای تطبیق دین، اسطوره و فلسفه»، تاریخ فلسفه، بهار 1390ش، شمارۀ 4، ص 163-186.
امینی مشهدی، سمانه؛ محمّدرضا آهنچیان (1393ش)، تربیت اخلاقی و سعادت در نظام آموزشی ایران، نشریۀ اسلام و پژوهش‌های تربیتی، دورۀ 6، 1: 65ـ80.
اهوانی، احمد فؤاد (2009م)، فجر الفلسفة الیونانیة قبل سقراط، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
آرین‌پور ، مهلا؛ ناهید محرابی (1395ش)، الزامات و راهبردهای اخلاق حرفه‌ای در نظام آموزش عالی، اخلاق در علوم و فناوری، سال یازدهم، 4: 17ـ23.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1433ق)، الجامع الصحیح، قاهره: دارالتأصیل.
برجلانی، محمد بن حسین (1412ق)، الکرم والجود، به کوشش عامر حسن صبری، بیروت: دار ابن‌حزم.
طبری، محمد بن جریر (1415ق)، جامع البیان، بیروت: دارالفکر.
بزار، احمد بن عمرو (1988م)، المسند، به کوشش محفوظ‌الرحمان زین‌الله و دیگران، مدینه: مکتبة العلوم والحکم.
بورمان، کارل (1375ش)، افلاطون، (محمدحسن لطفی، مترجم)، تهران: طرح نو.
پاکتچی، احمد (1370ش)، ابن‌مسعود، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد چهارم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، احمد (1392ش)، فقه الحدیث با تکیه بر مسائل لفظ، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
پاکتچی، احمد (1377ش)، اخلاق دینی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد هفتم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، احمد (1386ش)، ارزش معرفتی واسازی در اندیشۀ تولستوی، پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، 5: 117-134.
پاکتچی، احمد (1380ش)، اهل‌کتاب، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
تفضلی، احمد (1391ش)، مقدمه بر مینوی خرد، به کوشش ژالۀ آموزگار، تهران: انتشارات توس.
جاحظ، عمرو بن بحر (١٤٢٣ق)، البیان والتبیین، بیروت: دار ومکتبة الهلال.
جواد علی، (1422ق)، المفصل فى تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت: دار الساقی.
دریدا، ژاک (1390ش)، در بارۀ گراماتولوژی (مهدی پارسا، مترجم)، تهران: رخ‌داد نو.
دهقان، علی (1391ش)، تفسیر موضوعی علم در قرآن با روی‌کرد انسان‌شناسی فرهنگی، (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد)، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
زجاج، ابراهیم بن سری (1408ق)، معانی القرآن و اعرابه، به کوشش عبدالجلیل عبده شلبی، بیروت: عالم الکتب.
شمخی، مینا؛ نانسی، ساکی (1396ش)، اخلاق در آموزش عالی با تکیه بر نگره‌های اسلامی، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی توسعۀ آموزش جندی‌شاپور، سال هشتم، 2: 206ـ215.
عسکرپور، زهرا؛ نجفی، محمد؛ و نوروزی، رضاعلی (تابستان 1399ش)، مفهوم‌شناسی محیط در قرآن کریم و نقش تربیتی آن، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال 28، شمارۀ 47، 33-62.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی‌تا)، بصائر ذوی التمییز، به کوشش محمد علی نجار، قاهره: لجنة احیاء التراث الاسلامی.
کریمی، محمود؛ شیرزاد، محمدحسن؛ و شیرزاد، محمدحسین (1395ش)، دوگان کلام‌محوری/ انسان‌محوری؛ روی‌کردی نو در گونه‌شناسی تفاسیر قرآن، پژوهش دینی، 33: 31ـ49.
گاتری، ویلیام کیت چمبرز (1375ش)، تاریخ فلسفۀ یونان، (جلد دهم، سوفسطائیان، حسن فتحی، مترجم)، تهران: فکر روز.
گات‌ها (1378ش)، به کوشش ابراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.
مصطفوی، حمیده؛ هاشمی، سهیلا؛ و ایزدی، صمد (1394ش)، تحلیلی بر کارکرد نظام آموزشی در آموزش و رشد اخلاقی دانش‌آموزان با محوریت کتاب‌های درسی و شیوۀ تدریس معلمان، فصلنامۀ مطالعات برنامۀ درسی ایران، سال دهم، 36: 97-120.
مطهری، مرتضی (1367ش)، مسئلۀ شناخت، تهران: صدرا.
مقاتل بن سلیمان (١٤٢٣ق)، التفسیر، به کوشش عبدالله محمود شحاته. بیروت: دار احیاء التراث،
مکی بن ابی‌طالب قیسی (1429ق)، الهدایة الی بلوغ النهایه، شارجه: دانشگاه شارجه.
مهروش، فرهنگ (1382ش)، بنی‌اسرائیل، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دوازدهم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
مهروش، فرهنگ (بهار و تابستان 1392ش)، آیین‌های ذکر در روایات اسلامی و جایگاه و کارکرد اجتماعی آن‌ها، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 53، ص 69-112.
مهروش، فرهنگ (1393ش)، اندیشۀ اخلاقی ابن‌مسعود، پژوهشنامۀ اخلاق، سال هفتم، شمارۀ 24، ص 143-162.
مهروش، فرهنگ (1394ش)، تاریخ انگارۀ ذکر در فرهنگ اسلامی، مطالعات قرآن و حدیث، سال نهم، شمارۀ اول، پیاپی 17، ص 43-78.
مهروش، فرهنگ (1395ش)، تاریخ فقه اسلامی در سده‌های نخستین، تهران: نشر نی.
میدانی، ابوالفضل (بی‌تا)، مجمع الأمثال، به کوشش محمد محیى الدین عبد الحمید، بیروت: دار المعرفة.
مینوی خرد، (1354ش )، به کوشش احمد تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (1399ش)، نظام‌نامۀ اخلاق آموزش، تهران: ادارۀ کل روابط عمومی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
همت‌بناری، علی (1390ش)، رابطۀ تعلیم و تربیت با تأکید بر دیدگاه اسلام، اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شمارۀ پیاپی 6، سال سوم، شمارۀ 2، ص 37-56.
همتی‌پور، مرتضی (1400ش)، بازشناسی اندیشۀ اخلاقی ابن‌عباس (رسالۀ دکتری علوم قرآن و حدیث)، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان.
هینلز، جان(1368ش)، اساطیر ایران باستان (احمد تفضلی و ژالۀ آموزگار، مترجمان)، تهران: نشر چشمه.
فراء، یحیی بن زیاد (1955م)، معانی القرآن، به کوشش احمد یوسف نجاتی و دیگران، قاهره: الدار المصریة للتألیف و الترجمه. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 166 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 43 |
||