اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 20 |
| تعداد شماره‌ها | 539 |
| تعداد مقالات | 4,681 |
| تعداد مشاهده مقاله | 10,140,391 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,766,662 |
بازخوانی مفهوم «اتفاق» در حکمت مشاء بر مبنای آراء فیاض لاهیجی | ||
| حکمت سینوی (مشکوه النور) | ||
| مقاله 10، دوره 29، شماره 73، خرداد 1404، صفحه 215-237 اصل مقاله (684.33 K) | ||
| نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30497/ap.2025.248275.1740 | ||
| نویسنده | ||
| سید رضا موذن* | ||
| استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه جهرم، فارس، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیده چکیده مفهوم «اتفاق» در فلسفة اسلامی، به‌ویژه در مکتب مشاء، مورددقت و کاوش‌های عمیق فلسفی قرارگرفته‌است. فیاض لاهیجی با بازگشت به آراء ارسطو و ابن‌سینا، دربَرابر تفسیرهای متأخر مشائیان موضع‌می‌گیرد و کوشش‌می‌کند خوانش اصیل مشائی از این مفهوم را احیاکند. این مسئله به بحث علیت و غایت‌مندی جهان مرتبط است و پیامدهای مهمی برای فهم معنای زندگی دارد. این مقاله با محوریت دیدگاه لاهیجی دو هدف را دنبال‌می‌کند: الف) بازخوانی و نقد تفسیرهای متأخر مشائیان از مفهوم «اتفاق» و ب) تبیین جایگاه ابن‌سینا به‌عنوان نقطه‌اتکای لاهیجی در بازگشت به رویکرد ارسطویی. همچنین نشان‌داده‌می‌شود که چگونه این بازخوانیْ فهم فلسفی از علت غایی و تصادف را متحول می‌سازد. پژوهش حاضر با روشی تحلیلی ـ تطبیقی ابتدا دیدگاه‌های مختلف مشائیان (از ارسطو تا فارابی و ابن‌سینا) را دربارة «اتفاق» بررسی‌می‌کند و سپس، موضع لاهیجی را در نقد متأخران و دفاع از ابن‌سینا تحلیل‌می‌نماید. در این مسیر با تکیه بر تمایز بنیادین ابن‌سینا میان «سبب بالذات» و «سبب بالعرض»، مصادیقی مانند «حفر چاه و یافتن گنج» به‌عنوان نمونه‌های کلیدی بررسی‌شده‌اند. یافته‌ها نشان‌می‌دهد که لاهیجی با تکیه بر ابن‌سینا «اتفاق» را نه به‌مثابه امری فاقد علت، بلکه به‌عنوان رویدادی می‌فهمد که در سایة «سبب بالعرض» و در چارچوب علل غایی رخ‌می‌دهد. این نگاه، همسو با تفسیر ارسطویی ـ سینوی، دربَرابر دیدگاه‌های متأخر مشائیان قرار‌‌می‌گیرد که به‌زعم لاهیجی از اصل این مفهوم فاصله گرفته‌اند. این پژوهش همچنین روشن می‌سازد که بازگشت به خوانش ابن‌سینا نه‌تنها ابهامات مفهوم‌شناختی «اتفاق» را رفع‌‌می‌کند، بلکه پیوندی عمیق‌تر میان علیت، غایت‌مندی و معنای زندگی برقرار‌‌می‌سازد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اتفاق؛ علت غائی؛ سبب بالعرض؛ فیاض لاهیجی؛ حکمت مشاء | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Revisiting the Concept of Ittifāq (Chance) in Peripatetic Philosophy on the Basis of Fayż Lāhījī’s Views | ||
| نویسندگان [English] | ||
| seyyed Reza Moazzen | ||
| Assistant Professor, Department of Philosophy and Islamic Theology, Jahrom University, Fars, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The concept of ittifāq (chance) in Islamic philosophy—particularly within the Peripatetic (mashshāʾī) tradition—has been the subject of careful philosophical investigation. Fayż Lāhījī, by returning to the views of Aristotle and Avicenna, takes a critical stance against the interpretations of later Peripatetics and seeks to revive an authentic Peripatetic reading of this notion. This issue is closely tied to causality and teleology, and carries significant implications for understanding the meaning of life. Centered on Lāhījī’s perspective, this article pursues two aims: first, to re-examine and critique later Peripatetic interpretations of ittifāq; and second, to clarify Avicenna’s role as Lāhījī’s point of reference in returning to an Aristotelian approach. The study further shows how this re-reading reshapes the philosophical understanding of final cause and accident. Adopting an analytical–comparative method, the research first surveys the views of Peripatetics—from Aristotle to al-Fārābī and Avicenna—on ittifāq, and then analyzes Lāhījī’s critique of later figures and his defense of Avicenna. In this regard, particular attention is given to Avicenna’s fundamental distinction between the “essential cause” (sabab bi-al-dhāt) and the “accidental cause” (sabab bi-al-ʿaraḍ), illustrated through examples such as “digging a well and unexpectedly finding treasure.” Findings indicate that, following Avicenna, Lāhījī does not regard ittifāq as something devoid of cause, but rather as an occurrence that takes place under the shadow of the accidental cause and within the framework of final causality. This Aristotelian–Avicennian interpretation is set in contrast to the positions of later Peripatetics, who, in Lāhījī’s view, had departed from the original meaning. The study also demonstrates that returning to Avicenna’s account not only resolves conceptual ambiguities surrounding ittifāq, but also forges a deeper connection between causality, teleology, and the meaning of life. Lahiji maintains that seemingly accidental occurrences are neither purposeless nor chaotic; rather, all phenomena—even those that appear random—ultimately aim at a hidden telos. In this context, he highlights the role of the "accidental cause" (sabab bi-al-ʿaraḍ). Focusing on Lahiji’s viewpoint, this article examines and critiques the philosophical debates surrounding the conceptualization of contingency. Adopting an analytical-logical approach, Lahiji first seeks to offer a precise definition of contingency and then explores its justificatory dimensions. He presents four distinct views on contingency, yet finds none of them adequate. Eventually, he turns to Avicenna’s approach to unpack the issue more thoroughly. Following Avicenna, Lahiji explains contingency through the distinction between essential cause (sabab bi-al-dhāt) and accidental cause, and employs this distinction to resolve the conceptual problem. Drawing on illustrative examples—such as digging a well and unexpectedly finding treasure—this article analyzes the distinction between these two types of causality and their significance in explaining contingency from a philosophical standpoint. Through this in-depth analysis of the concept of contingency, the article expands our philosophical understanding of final causality and the meaning of life, offering fertile ground for further research in this field. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Contingency, Final Cause, Fayz Lahiji, Accidental Cause, Ṣudfa (Chance Event), Peripatetic Philosophy | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 45 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 30 |
||