راجی, سید محمدهادی, احمدی, حسین. (1399). مواضع فقها در قبال تصویب و اجرای قانون خدمت نظام اجباری (با تأکید بر مواضع شهید مدرس و حاج‌آقا نورالله اصفهانی) (1294-1320ش). دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 21(2), 517-538. doi: 10.30497/law.2020.75509
سید محمدهادی راجی; حسین احمدی. "مواضع فقها در قبال تصویب و اجرای قانون خدمت نظام اجباری (با تأکید بر مواضع شهید مدرس و حاج‌آقا نورالله اصفهانی) (1294-1320ش)". دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 21, 2, 1399, 517-538. doi: 10.30497/law.2020.75509
راجی, سید محمدهادی, احمدی, حسین. (1399). 'مواضع فقها در قبال تصویب و اجرای قانون خدمت نظام اجباری (با تأکید بر مواضع شهید مدرس و حاج‌آقا نورالله اصفهانی) (1294-1320ش)', دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 21(2), pp. 517-538. doi: 10.30497/law.2020.75509
راجی, سید محمدهادی, احمدی, حسین. مواضع فقها در قبال تصویب و اجرای قانون خدمت نظام اجباری (با تأکید بر مواضع شهید مدرس و حاج‌آقا نورالله اصفهانی) (1294-1320ش). دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 1399; 21(2): 517-538. doi: 10.30497/law.2020.75509
مواضع فقها در قبال تصویب و اجرای قانون خدمت نظام اجباری (با تأکید بر مواضع شهید مدرس و حاج‌آقا نورالله اصفهانی) (1294-1320ش)
1استادیار دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، تهران، ایران
2دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
نظام اجباری به تقلید از اروپا و در راستای تقویت بنیه دفاعی و ایجاد ارتشی قدرتمند در دوران قاجار، وارد نظام حقوقی ایران شد. البته نحوه برخورد فقیهان با تصویب و اجرای قانون خدمت نظام اجباری متفاوت بوده است؛ تصویب قانون خدمت نظام اجباری با موافقت و بلکه حمایت فقهایی از جمله امام جمعه خوئی و مدرس همراه بود، ولی در اجرای آن، ظاهراً مخالفت‌هایی توسط برخی از فقیهان، از جمله حاج‌آقا نورالله اصفهانی و میرزا صادق تبریزی رخ داد. همین امر این پرسش را مطرح می‌کند که موضع فقهای امامیه در قبال موضوع مذکور، چه بود و چه ادله فقهی در خصوص آن ارائه می‌شد. این مقاله در جهت پاسخ به این سؤال، با شیوه‌ای توصیفی تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته و به این نتیجه رسید که علما از جهت شرعی هیچ مخالفتی با خدمت نظام اجباری نداشتند، بلکه اصولاً حامی تصویب و اجرای آن بودند. مخالفتی که توسط برخی علما در مرحله اجرای نظام اجباری گزارش شده، با اهدافی همچون مبارزه با سیاست‌های ضددینی رضاشاه در پوشش نظام اجباری و هماهنگ ساختن مردم علیه وی بوده است. ناآشنایی مردم با نظام جدید، تسلط بر ارتش و به‌کارگیری آن در اهداف ضددینی توسط رضاشاه، برخورد خشن و نامناسب مأموران سربازگیری و فساد افسران ارتش از جمله دلایل دیگر مخالفت فقهای امامیه با خدمت نظام اجباری بوده است.
The viewpoint of the religious scholars for the approval and implementation of the conscription (With emphasis on votes Martyr Modarres and Haj Aqa Noorollah Esfahani) (1915-1941)
نویسندگان [English]
Seyed Mohamad Hadi Raji1؛ Hossein Ahmadi2
1Assistant Professor, Faculty of Islamic Studies and Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2Ph.D. student in public Law of Tehran University, Tehran, Iran
چکیده [English]
During the Qajar era, conscription entered the Iranian legal system, in imitate Europe in order to strengthen the defense and build a strong army. The operation of Religious scholars with conscription’s approval and implementation were different; most scholars including the Imam Jome Khuee and Martyr Moddares was Agree and also support the Approval of conscription’s law. But some scholars including Haj Aqa Noorollah Esfahani and Mirza Sadiq Tabrizi apparently disagree with Implementation of this law. These two different positions raise the question: what was the view of the Religious scholars towards this law and what jurisprudential reasons did they have. This article for responding this question investigate this issue with an analytical and descriptive method and concludes that Religious scholars didn’t have any religious disagreement with conscription but they also supported its approval and implementation. But the disagreement by some scholars that has been reported during the implementation of this system, was aimed at combating Reza Shah's anti-religious policies by cover of conscription and coordinate people against him. People's unfamiliarity with the new system, Reza Shah's mastering on the army and using it for anti-religious purposes, are the other reason of religious scholars' disagreement.
کلیدواژه‌ها [English]
obligation to conscription, Haj Aqa Noorollah Esfahani, conscription, Military service, boniche system
احمدی، حسین (1398). خدمت وظیفه عمومی از منظر حقوق ایران، فقه امامیه و اسناد حقوق بشر (پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی). دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، تهران، ایران.
اسماعیلی، علیرضا (۱۳۷۵). «اسنادی درباره نهضت و مهاجرت علمای اصفهان به قم (1306ش)»، گنجینه اسناد. جلد 23-24، (6)، صص. 7-77.
اصفهانی، نورالله (۱۳۷۸). مکالمات حاجی مقیم و مسافر. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
امیراحمدی، احمد (۱۳۷۳). خاطرات نخستین سپهبد ایران. تحقیق غلام‌حسین زرگری‌نژاد، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
امینی، داود (۱۳۸۵). «بررسی نقش حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی در انقلاب مشروطیت و رهبری مشروطه خواهان اصفهان»، گنجینه اسناد، جلد 62، (16)، صص. 26-54.
انتخابی، نادر (۱۳۹۰)، ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه، تهران: نگاره آفتاب.
شکیب، نعمت‌الله (۱۳۷۲). علل سقوط رضاشاه. تهران: آثار.
شهید آیت‌الله مدرس به روایت اسناد (۱۳۷۸). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
صفایی، ابراهیم (۱۳۵۲). ده نفر پیشتاز (حاج آقا نورالله اصفهانی). تهران: انجمن تاریخ.
عاقلی، باقر (۱۳۷۷). رضا شاه و قشون متحد الشکل. تهران: نشر نامک.
عباسی، محمدحسین (۱۳۹۴). نگرشی بر خدمت وظیفه عمومی در پرتو قانون اساسی و نظام حقوقی ایران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
قائم‌مقامی، جهانگیر (۱۳۴۶). «ورقی از تاریخ ارتش ایران: تاریخچه سربازگیری در ایران». بررسی های تاریخی، جلد 8، (2)، صص. 64-92.
کرونین، استفانی (۱۳۷۷). ارتش و حکومت پهلوی. ترجمه غلامرضا علی بابایی، تهران: انتشارات خجسته.
مجتهدی، مهدی (۱۳۲۷). رجال آذربایجان در عصر مشروطیت. ؟؟؟؟؟: چاپخانه نقش جهان.
مخبر، عباس (۱۳۷۱). سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج. تهران: طرح نو.
مدرسی، علی (۱۳۶۶). مدرس. تهران: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران.
مرسلوند، حسن (۱۳۶۹). زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران. تهران: الهام.
معین، محمد (۱۳۸۶). فرهنگ معین. تهران: ادنا.
مکی، حسین (۱۳۵۷). تاریخ بیست‌ساله ایران (انقراض قاجاریه و تشکیل سلسه دیکتاتوری پهلوی). تهران: امیرکبیر.
مکی، حسین (۱۳۵۹). مدرس قهرمان آزادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ملائی‌توانی، علیرضا و سهیلی، سیده‌فاطمه (۱۳۹۴). «اندیشه تشکیل ارتش ملی در نخستین دوره مجلس شورای ملی». تاریخ اسلام و ایران، جلد 26، (25)، صص. 205-228.
ملک‌زاده، مهدی (۱۳۷۱). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: علمی، چاپخانه مهارت.
منظورالاجداد، محمدحسین (۱۳۷۹). مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست (اسناد و گزارش‌هایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، ۱۲۹۲تا ۱۳۳۹). تهران: انتشارات شیرازه.
میراحمدی، منصور و جباری‌نصیر، حسن (۱۳۸۸). «گونه‌شناسی مواضع عالمان شیعی در قبال سیاست‌های دولت مطلقه شبه مدرن پهلوی اول». مطالعات انقلاب اسلامی، جلد 19، (6)، صص. 163-197.
نجفی، موسی (۱۳۷۸). اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
نجم‌آبادی، افسانه (۱۳۷۷). «بازگشت به اسلام، از مدرنیسم به نظم اخلاقی». ترجمه عباس کشاورزشکری، مجله متین، (1)، صص. 359-382.
نوروزی فرسنگی، احمد (۱۳۸۵). ارتش در تاریخ و انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات زهد.
نیازی، محمد و شالچی، وحید (۱۳۹۲). «شکل‌گیری نظام وظیفه در پیوند با پروژه ملت‌سازی حکومتی دوره پهلوی اول». جامعه پژوهی فرهنگی، جلد 8، (0)، صص. 117-155.
نیکبخت میرکوهی، رحیم و صدیقی نخجوانی، حاج رضا (۱۳۸۳). «تغییر لباس و قیام مردم تبریز». مجله مطالعات تاریخی، (4)، صص. 172-219.
نیکبخت، رحیم (۱۳۸۷). نقش آذربایجان در تحکیم هویت ایران. تهران: دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی.
یکرنگیان، حسین (۱۳۸۴). سیری در تاریخ ارتش ایران (از آغاز تا پایان شهریور ۱۳۲۰). تهران: خجسته.
