منشور اخلاقی نشریات دانشگاه امام صادق علیه السلام

مقدمه
با توجه به رویکرد دانشگاه امام صادق^{علیه‌السلام} جهت تولید، انتشار و به‌روزرسانی علوم انسانی اسلامی و پاسخ‌گویی به نیازهای نوظهور انقلاب و نظام اسلامی، نشریات علمی دانشگاه امام صادق^{علیه‌السلام} به‌عنوان عضوی از نشریات جمهوری اسلامی ایران با تبعیت از «منشور و موازین اخلاق پژوهش» مصوب معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و «آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» مصوب هیأت وزیران جهوری اسلامی ایران و پیروی از «راهنمای کمیته بین‌المللی اخلاق در انتشارات (COPE)» ملزم به رعایت اصول ارزش‌های اخلاق حرفه‌ای هستند. در همین راستا اهم مسئولیت‌هایی که برای افراد فعال در انتشار نشریه همانند: نویسنده(گان)، مدیر مسئول، سردبیر، اعضای هیأت تحریریه و مدیر داخلی (مسئول دفتر نشریه) در نظر گرفته شده به اختصار بیان شده است.

مسئولیت‌های نویسندگان (Authors’ Responsibilities)

1. از میان مقاله‌های ارسالی به نشریات علمی دانشگاه امام صادق^{علیه‌السلام}، مقاله‌ای انتخاب و چاپ می‌شود که قبلاً در سایر نشریات علمی (فارسی یا سایر زبان‌ها) منتشر نشده، حاصل پژوهش اصیل (Original Research) و دارای منبع و استناددهی (Citation) دقیق باشد.
2. مسئولیت نهایی محتوای کامل مقاله ارسالی برعهده تمام نویسندگان است و نه نویسنده مسئول به تنهایی. شایسته است یافته‌های مقاله به‌طور کامل گزارش شود و در ارائه یافته‌ها و تفسیر و تحلیل آن‌ها دقت کامل به‌عمل آید؛ همچنین مقاله حاوی جزئیات و منابع کافی باشد، به‌نحوی‌که امکان دسترسی سایر پژوهشگران به مجموعه داده‌های یکسان جهت تکرار پژوهش وجود داشته باشد.
3. نویسنده مسئول مقاله کسی است که از جانب نویسندگان، مسئولیت ارتباط با نشریه و مکاتبات مربوط به مقاله و اطمینان و تأیید ارسال چهار فایل ضروری را برعهده دارد:

• فایل اصلی مقاله (بدون نام نویسندگان و با رعایت راهنمای نویسندگان)؛
• فایل مشخصات نویسندگان (شامل نام و نام‎خانوادگی همراه پیشوند و پسوند؛ مشخصات علمی؛ شماره تماس؛ ایمیل دانشگاهی؛ کد ارکید)؛
• کاربرگ امضا شده تعهدنامه (شامل عنوان مقاله، نام و نام‌خانوادگی و شماره تماس تمام نویسندگان، ترتیب و سهم مشارکت نویسندگان، مشخص کردن نویسنده مسئول).
• کاربرگ امضا شده تعارض منافع.

4. قبل از ارسال مقاله، هرگونه تعارض منافع احتمالی که بر نتیجه یا تفسیر یافته‌های پژوهش یا انتخاب سردبیران و داوران تأثیرگذار است، مطرح و منابع مالی حامی پژوهش در مقاله ذکر شود.
5. احترام به فرآیند محرمانه ارزیابی و جلوگیری از هرگونه آشکارسازی هویت نویسنده برای داوران و برعکس. به عبارتی، مقاله عاری از هرگونه اطلاعات مشمول خودافشایی بوده، به‌طوری‌که داور قادر به شناسایی نویسنده نباشد.
6. حصول اطمینان از وجود نام، اطلاعات و نقش هریک از نویسندگان (نویسنده مسئول و نویسندگان همکار) و نبود نامی غیر از پژوهشگران درگیر در انجام پژوهش.
7. حفظ و حمایت از حریم خصوصی، کرامت انسانی، رفاه و آزادی شرکت‌کنندگان در پژوهش و ذکر هرگونه خطری که به‌واسطه پژوهش، متوجه انسان‌ها یا سایر موجودات می‌شود.
8. نویسنده در هرزمانی‌که متوجه هرگونه خطا و بی‌دقتی در مقاله خود شود، نشریه را در جریان آن قرار داده و نسبت به اصلاح آن اقدام یا مقاله را باز پس گیرد.
9. اعلام صریح نویسنده(گان) مبنی‌بر صحت و اصالت مقاله، رعایت صداقت و اخلاق پژوهشی و پرهیز از تخلفات پژوهشی همانند سرقت علمی و نیز چاپ یا هم‌زمانی در ارسال مقاله برای سایر نشریات.
10. همتایابی مقاله در سامانه سمیم‌نور و ارائه گواهی آن به دفتر نشریه.
11. ابزارهای هوش مصنوعی (AI) مانند ChatGPT را به دلیل فقدان شرایط نویسندگی و مسئولیت پژوهش، نمی‌توان به‌عنوان نویسنده مقاله قبول کرد. نویسندگانی که از ابزارهای هوش مصنوعی در نوشتن مقاله خود، یا تولید تصاویر و گرافیک، جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده می‌کنند، می‌باید در اعلام روش‌ها، تجزیه‌وتحلیل، گردآوری و نتیجه‌گیری اطلاعات و موارد مشابه، با شفافیت استفاده از آن را اذعان و مشخص کنند؛ اما باید در نظر داشت استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی باید با استانداردهای اخلاقی و صداقت علمی در پژوهش منطبق باشد و مطمئن بود که به‌کارگیری آن، صحت اثر علمی و پژوهشی را به خطر نمی‌اندازد. نویسندگان مسئولیت کامل مقاله‌های خود را حتی بخش‌هایی که توسط هوش مصنوعی تولید شده است برعهده دارند و در قبال هرگونه نقض اصول اخلاقی انتشار مقاله خود مسئول هستند.
12. مواردی از مصادیق رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی (تخلفات پژوهشی):

• جعل داده‌ها (Fabrication): گزارش مطالب غیرواقعی و ارائه داده‌ها یا نتیجه‌های ساختگی به‌عنوان نتایج آزمایشگاهی، مطالعات تجربی یا یافته‌های شخصی. ثبت غیرواقعی آنچه روی نداده یا جابجایی نتایج مطالعات مختلف.
• تحریف داده‌ها (Falsification): ثبت و ارائه نتایج پژوهش به‌نحوی‌که جزئیات اجرای پژوهش یا فرایند جمع‌آوری داده‌ها دست‌کاری شود، یا داده‌هایی حذف یا تغییر یابد، یا برخی نتایج کوچک به‌منظور پنهان کردن واقعیات بزرگتر (بزرگ‌نمایی) (Juicy Quotes) شود تا نتایج پژوهش به اهداف خاصی برسد یا نتایج ارائه شده موردتردید نباشد.
• سرقت علمی (Plagiarism): اقتباس نزدیک افکار و عبارات نویسندگان دیگر، تقلید و کپی‌برداری در بیان اندیشه‌ها، شباهت‌های ساختاری در نوشتار یا انتساب ایده‌ها و نتایج دیگران بدون ارجاع مناسب، یا معرفی آن به‌عنوان یک پژوهش اصیل علمی.
• اجاره علمی: به‌کارگیری فرد دیگری برای انجام پژوهش توسط نویسنده(گان) و دخل و تصرف اندکی پس از اتمام پژوهش و چاپ آن به نام خود.
• انتساب غیرواقعی: انتساب غیرواقعی نویسنده(گان) به موسسه، مرکز یا گروه آموزشی یا پژوهشی که نقشی در اصل پژوهش مربوطه نداشته‌.
• ارسال مجدد (Duplicate Submission): مقاله یا بخشی از آنکه در نشریه دیگری (داخل یا خارج از کشور) چاپ ‌شده یا در جریان بررسی، داوری و چاپ باشد.
• انتشار همپوشان (Overlapping Publication): چاپ داده‌ها و یافته‌های مقاله‌های پیشین خود با کمی تغییر در مقاله‌ای دیگر با عنوان جدید.

مسئولیت‌های مدیر مسئول (Director Responsibilities)

1. پیگیری دسترسی آزاد اطلاعات به نشریه و گسترش نشر و اشاعه آن؛
2. نظارت و پیگیری امور کاری هیأت تحریریه و سردبیر نشریه؛
3. دخالت نکردن در فرآیند داوری علمی مقاله‌ها؛
4. دخالت نکردن در تصمیمات علمی هیأت تحریریه و سردبیر نشریه؛
5. رعایت حقوق مادی و معنوی نویسندگان، سردبیر، هیأت تحریریه، داوران و عوامل اجرایی؛
6. تأیید نهایی مطالب ارسالی به نشریه برای چاپ و انتشار به لحاظ حقوقی؛
7. اجتناب از آشکارسازی اطلاعاتی که در ارتباط مقاله‌ها – متناسب با سطح دسترسی خود- در اختیار دارد (رعایت اصل محرمانگی).

مسئولیت‌های سردبیر و اعضای هیأت تحریریه (Editorial Board Responsibilities)

1. حفظ آزادی و اختیار عمل سردبیر نشریه در ایفای مستقلانه وظایف خود از قبیل رد یا پذیرش دست‌نوشته‌های واصله به کمک هیأت تحریریه و رعایت مسائل مربوط به شایستگی‌های علمی مقاله ازجمله حفظ حقوق مادی و معنوی، اصالت پژوهش و نظر داوران و ویراستاران.
2. تلاش برای ارتقاء و اجرای قوانین و دستورالعمل‌های اخلاق و سلامت پژوهش.
3. عدالت در قضاوت و ارزیابی مقاله‎ها براساس محتوای آن بدون طرفداری یا کینه‌توزی شخصی یا در نظر گرفتن ملیت، جنسیت، مذهب، مسائل قومی، نژادی و سیاسی نویسنده(گان).
4. دریافت و بررسی مستندات مربوط به شرایط مندرج زیر در پذیرش مقاله از نویسنده(گان):

• اعطای حق چاپ مقاله در نشریه دانشگاه؛
• کاربرگ تعارض منافع احتمالی؛
• تعهدنامه نویسنده(گان) مقاله.

5. انتخاب داوران شایسته با توجه به زمینه تخصصی، تجربه علمی و کاری و نیز احترام به درخواست‌های مستدل و منطقی نویسنده(گان) در مورد داوری مقاله توسط داوران خاص.
6. اجتناب از آشکارسازی اطلاعات و مشخصات نویسنده(گان) و داوران در فرآیند ارزیابی مقاله و احتراز از ارائه اطلاعات مقاله و بحث درباره جزئیات آن با دیگران.
7. جلوگیری از بروز هرگونه تعارض منافع (Conflict of Interests) در روند داوری، که به‌طور بالقوه بر پذیرش و نشر مقاله‎ها ارائه ‌شده تأثیر بگذارد.
8. بررسی دقیق آثار متهم به تخلفات پژوهشی واصله از داوران یا طرق دیگر و در صورت نیاز اقدام براساس «دستورالعمل تخلفات پژوهشی».
9. مراحل برخورد رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی:

                  1-9. آگاه‌سازی هیأت تحریریه نشریه و ارسال نامه به نویسنده مسئول برای درخواست توضیح، بدون رفتار قضاوتی.

                  2-9. اختصاص فرصتی مناسب برای پاسخ‌گویی نویسنده(گان) متهم به «رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی» و پیگیری موارد و تخلفات محرز شده تا آخرین مرحله.

                  3-9. ارجاع موضوع به هیأت تحریریه در صورت دریافت توضیحات غیرقابل‌قبول از سوی نویسنده(گان) برای تصمیم‌گیری نهایی در خصوص پذیرش یا رد مقاله.

                  4-9. مطابق با تصمیم نهایی هیأت تحریریه؛

• تذکر کتبی به نویسنده مقاله و یادآوری خط‌مشی چاپ نشریه قبل از انتشار یا درخواست اصلاح گزارش و انتشار متن عذرخواهی نویسنده در نشریه شماره بعد؛
• اخطار به نویسنده مسئول و رد هر اثر دیگری از نویسنده‌(گان) متخلف.
• انتشار بیانیه عذرخواهی در شماره بعدی نسخه چاپی نشریه و ذکر آن در نسخه برخط (Online) مقاله‌ای که در آن تخلف پژوهشی همانند تقلب و سرقت علمی محرز شده است (سلب اعتبار/ Retraction) با حذف چکیده و متن کامل مقاله.
• تلاش برای بهبود مستمر کیفیت و تضمین درستکاری و صداقت محتوای نشریه و احترام به تشکیلات نشریه اعم از: (خوانندگان، نویسندگان، داوران صاحب امتیاز، مدیر مسئول، مدیر داخلی، کارکنان هیأت تحریریه و ناشر)
• بررسی تمامی مقاله‌های دریافتی در مدت زمان مناسب.

مسئولیت‌های داوران (Reviewers’ Responsibility)

1. کمک به بررسی کیفی، محتوایی و علمی مقاله‌ها در جهت بهبود و ارتقاء کیفی نشریه.
2. به‌کارگیری دانش و تخصص حرفه‌ای در حوزه موضوعی مقاله و اعلام تصمیم نپذیرفتن مقاله به سردبیر نشریه در صورت وجود تضاد منافع اعم از منافع مشترک، مالی، سازمانی، شخصی و یا کمبود زمان برای داوری.
3. درج مبسوط و کامل دلایل تخصصی پذیرش یا رد مقاله براساس مستندات علمی و استدلال کافی در مهلت زمانی معین به سردبیر نشریه و نویسنده(گان) و دوری از اعمال‌نظر سلیقه‌ای، صنفی، نژادی و مذهبی در داوری مقاله.
4. اجتناب از به‌کارگیری اطلاعات، بحث‌ها، تفاسیر و ایده‌های به‌دست‌آمده در فرآیند داوری مقاله یا اطلاعات منتشرنشده نویسنده(گان)، برای منافع شخصی.
5. واگذار نکردن مقاله به شخص دیگری برای داوری.
6. احترام به فرآیند محرمانه ارزیابی و خودداری از به‌کارگیری اطلاعات، بحث‌ها، تفاسیر و ایده‌های به‌دست‌آمده در فرآیند داوری یا استفاده از داده‌ها و مفاهیم جدید مقاله به له یا علیه پژوهش‌های خود یا دیگران یا برای انتقاد یا بی‌اعتبارسازی نویسنده(گان).
7. کمک به سردبیر نشریه در تهیه گزارش «رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی» مقاله‌های دریافتی برای داوری.
8. آگاه‌سازی سردبیر نشریه به‌ هنگام تأخیر در انجام داوری مقاله و درخواست تخصیص زمان بیشتر یا گزینش داور دیگر.

مسئولیت‌ دفتر نشریات علمی

1. تعیین و اعلام شفاف سیاست‌های انتشاراتی خود، به‌خصوص در رابطه با استقلال تصمیم‌گیری هیأت تحریریه، اخلاق انتشاراتی، صیانت از مالکیت فکری و حق چاپ[16]، تضاد منافع، وظایف نویسندگان، داوران، سردبیر و هیأت تحریریه، فرآیند ثبت و پذیرش مقاله، ارزیابی، داوری و تصمیم‌گیری، تقاضاهای تجدیدنظر و شکایات، حفظ اسناد علمی فرآیند تصمیم‌گیری، حفظ اطلاعات نویسندگان و داوران، اصلاح یا حذف مقاله‎های پذیرفته ‌شده و حل اختلاف بین شاکیان و متهمان به «رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی».
2. رصد و پیگیری شکایات تخلفات پژوهشی برای نشریات علمی دانشگاه.
3. کمک برای اصالت و سلامت پژوهشی مقاله‌های منتشره در نشریات علمی دانشگاه.
4. اجتناب از آشکارسازی اطلاعاتی که در ارتباط مقاله‌ها – متناسب با سطح دسترسی خود- در اختیار دارد (رعایت اصل محرمانگی).

• کلیه حقوق مادی و معنوی انتشار هر مقاله در هر یک از نشریات علمی دانشگاه امام صادق^{علیه‌السلام}، برای آن نشریه محفوظ است و آن دسته از نویسندگان مقاله که درصدد انتشار مقاله در مجموعه مقالات یا بخشی از یک کتاب هستند، لازم است با ارائه درخواست کتبی، موافقت نشریه را أخذ نمایند./
• هرگونه بهره‎برداری از فایل مقاله یا لینک دسترسی آن و بازنشر آن به صورت چاپی و الکترونیک –خصوصاً در فضای مجازی- بدون رضایت دانشگاه امام صادق^{علیه‌السلام} نقض حقوق دانشگاه تلقی شده و زمینه تعقیب قضایی دارد./