نوراحمدی, انسیه, رضوانی مفرد, احمد. (1401). گستره و مبانی حق آموزش کودکان دارای معلولیت در فقه، حقوق و اسناد بین‌المللی. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 27(77), 194-161. doi: 10.30497/flj.2022.243692.1839
انسیه نوراحمدی; احمد رضوانی مفرد. "گستره و مبانی حق آموزش کودکان دارای معلولیت در فقه، حقوق و اسناد بین‌المللی". دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 27, 77, 1401, 194-161. doi: 10.30497/flj.2022.243692.1839
نوراحمدی, انسیه, رضوانی مفرد, احمد. (1401). 'گستره و مبانی حق آموزش کودکان دارای معلولیت در فقه، حقوق و اسناد بین‌المللی', دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 27(77), pp. 194-161. doi: 10.30497/flj.2022.243692.1839
نوراحمدی, انسیه, رضوانی مفرد, احمد. گستره و مبانی حق آموزش کودکان دارای معلولیت در فقه، حقوق و اسناد بین‌المللی. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 1401; 27(77): 194-161. doi: 10.30497/flj.2022.243692.1839
گستره و مبانی حق آموزش کودکان دارای معلولیت در فقه، حقوق و اسناد بین‌المللی
1دکترای الهیات، فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بوعلی، همدان، ایران.
2استادیار گروه حقوق دانشگاه بوعلی، همدان، ایران.
چکیده
حق آموزش به‌عنوان یکی از حقوق مسلم فرزندان، در فقه امامیه، نظام حقوقی ایران و اسناد حقوقی بین‌المللی به عهدة والدین و سرپرستان قرار دارد که دامنة این حق و گسترة اعمال آن همچون بسیاری از حقوق انسانی، مطلق نیست و می‌توان محدودیت‌هایی برای آن قائل شد. حق آموزش درزمینة کودکان دارای معلولیت، به‌لحاظ دایرة حق مذکور و تزاحم این تکلیفِ والدین در قبال فرزندان سالم و معلول خود، ابهاماتی در ذهن ایجاد می‌نماید که یافتن پاسخ آن در منابع فقه امامیه، مستلزم بررسی دقیق‌تر است. پژوهش حاضر درصدد بررسی «حق آموزش کودکان دارای معلولیت» ازمنظر فقه امامیه و سپس جایگاه آن در حقوق داخلی ایران و اسناد بین‌المللی و مبانی و اصول فقهی درجهت رفع تزاحم حقوق تربیت فرزندان دارای معلولیت با فرزندان سالم است. درنهایت، تردیدی در وجود تکلیف والدین بر رعایت حق مزبور درمورد کودکان معلول وجود ندارد، اما دایرة حق تربیت را به‌لحاظ نوع معلولیت ذهنی یا جسمی فرد دارای معلولیت و میزان آن باید مبتنی بر مصالح کودک معلول تعریف کرد. در تزاحم این حق با حقوق فرزندان سالم، گسترة تکلیف والدین مبتنی بر مبانی فقهی از قبیل حفظ مصالح، سن، جنسیت و میزان معلولیت کودکان و ... به نسبت ساحات مختلف تربیت قابل تعیین خواهد بود. در همین راستا، تصویب قوانین حمایتی برای نگهداری آموزش و تربیت این‌گونه اطفال توسط مراکز خاصی همچون بهزیستی، می‌تواند از ایجاد تزاحمات جلوگیری کند.
The Scope and Foundations of the Right to Education of Children with Disabilities, in Jurisprudence, Law and International Documents
نویسندگان [English]
Ensiyeh Nourahmadi1؛ Ahmad Rezvanifard2
1Ph.D. in Jurispruedence and Fundamentals of Islamic Law, Bu Ali University of Hamadan, Hamadan, Iran
2Assistant Professor of Theology Department, Bu Ali University of Hamadan, Hamadan, Iran
چکیده [English]
The right to education as one of the inalienable rights of children is the responsibility of parents and guardians in Imami jurisprudence, Iran's legal system and international legal documents and the scope of this right and the extent of its application are not absolute like many human rights and can be restricted. The right to education in the field of children with disabilities, in terms of the scope of the said right and the overlap of this responsibility of parents towards their healthy and disabled children, creates ambiguities in the mind, and finding the answer in the sources of Imamiyyah jurisprudence requires a more detailed investigation. The current study aims to examine the "right to education of children with disabilities" from the perspective of Imami jurisprudence and then its position in Iran's internal laws and international documents and jurisprudential foundations and principles in order to resolve the conflict between the rights of children with disabilities and healthy children. Finally, there is no doubt about the duty of parents to respect the said right in the case of disabled children, but the scope of the right to education should be defined in terms of the type of mental and physical disability of the disabled person and its extent should be defined based on the interests of the disabled child. In the juxtaposition of this right with the rights of healthy children, the scope of parents' duties based on jurisprudential principles such as preservation of property, age, gender and degree of disability of children, etc., can be determined according to different areas of education. In this regard, the adoption of protective laws for maintaining the education and upbringing of such children by special centers such as welfare can prevent the creation of conflicts.
کلیدواژه‌ها [English]
The right to education, disabled children, conflict of rights, convention on the rights of disabled people
ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1405ق). عوالی اللئآلی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، ج1. قم: دار سیدالشهدا للنشر، چاپ اول.
ابن بابویه، محمد (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: اسلامى، چاپ دوم.
اسدی‌نژاد، سید محمد؛ رستمی چلکاسری، عباداله و مرادی، فاطمه (۱۳۹۴). «حق آموزش و تربیت کودک در قوانین ایران و اسناد حقوق‌بشری». دوفصلنامة فقه و حقوق خانواده، 20(۶۲)، صص۱۷۳ـ۱۹۴.
اسدی، لیلا سادات (1388). «حریم خصوصی کودک و حق والدین بر تربیت». ندای صادق، 14(51)، ص5ـ31.
اعرافی، علیرضا (1391). فقه تربیتی. قم: اشراق و عرفان.
ـــــــــــــــ و موسوی، سید نقی (1390). «دانش تربیت، وضعیت مطلوب علوم تربیتی». اسلام و پژوهش‌های تربیتی، 2(6)، ص57ـ76.
امامی، سید حسن (1374). حقوق مدنی، جلد 5. تهران: اسلامی.
انصاری شیرازى، قدرت‌الله و پژوهشگران مرکز فقهى ائمة اطهار (1429ق). موسوعه أحکام الأطفال و أدلتها. قم: مرکز فقهى ائمة اطهار(ع).
انصاری القرطبی، محمد بن احمد (1409ق). تفسیر القرطبی: الجامع الاحکام القرآن. القاهره: دارالغد العربى، چاپ دوم.
انصاریان، حسین (1393). تفسیر حکیم. قم: دارالعرفان.
آل‌عصفور بحرانی، حسین (1410ق). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض). قم: مجمع البحوث العلمیه، چاپ اول.
بهشتی، احمد (بیتا). اسلام و حقوق کودک. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
بیدگلی، سعید (۱۳۹۰). «مشکلات و خلأهای قانونی نهاد حضانت در نظام حقوقی ایران». دوفصلنامة فقه و حقوق خانواده، 16(۵۵)، ص۵ـ۲۴.
تمیمى آمدى، عبدالواحد (1410ق). غرر الحکمو درر الکلم. قم: دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم.
جمعى از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودى (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام. قم: دایرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، چاپ اول.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح. تصحیح احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول.
حائرى، سید على بن محمد (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت(ع)، چاپ اول.
حجتی، سید محمدباقر (1385). اسلام و تعلیم و تربیت. تهران: فرهنگ اسلامی.
حرانی، حسن بن شعبه (1404ق). تحف‌العقول. قم: جامعة مدرسین قم.
حر عاملى، محمد بن حسن (1412ق/ 1409ق). تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسة آل‌البیت، چاپ اول.
ـــــــــــــــ و نوری، میرزا حسین (1391). وسائل الشیعه. قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، دفتر انتشارات اسلامی.
حسینی همدانی، محمدحسین (۱۴۰۴ق). انوار درخشان. تهران: لطفی، چاپ اول.
حسینى، سید محمدمرتضى (1414ق). تاج‌العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
حلی (محقق)، جعفر بن حسن (۱۴۰۹ق). شرایع الإسلام، جلد ۱. تهران: انتشارات استقلال.
حلی، حسن بن یوسف (1413ق، الف). قواعد الأحکام. قم: نشر الاسلامیه، چاپ اول.
ـــــــــــــــ (1413ق، ب). مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
حلى، محمد بن حسن (1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسة اسماعیلیان، چاپ اول.
خوانساری، سید احمد (1355). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. تهران: مکتبه الصدوق، چاپ دوم.
خویی، سید ابوالقاسم (1421ق). المسائل الشرعیه. بیروت: مؤسسه الاحیاء الآثار الامام خویی، چاپ چهارم.
دفتر همکارى حوزه و دانشگاه (1364). درآمدی بر حقوق اسلامی، جلد 1. تهران: اسلامی، چاپ اول.
رازی، ابوالفتح (1408ق). روض‌الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
رضا، محمدرشید (بیتا). تفسیر المنار. قم: دار الفکر.
رضایی، علی و السان، مصطفی (1387). «حقوق آموزشی کودکان معلول در ایران: ضرورت همگامی با تحولات بین‌المللی». مجلة پژوهش‌های حقوقی، شمارة 13، ص221ـ236.
رضوانی مفرد، احمد و نوراحمدی، انسیه (1399). «حقوق اشخاص دارای معلولیت در قانون حمایت از معلولان ۱۳۹۶ با رویکردی بر نامة امام علی(ع) به مالک اشتر». فصلنامة پژوهش‌نامة نهج‌البلاغه، 8(32)، ص۶۱ـ۸۰.
زینالی، امیرحمزه (1382). «نوآوریهای قانون جامع حمایت از کودکان و نوجوانان و چالشهای فراروی آن». فصلنامة رفاه اجتماعی، 2(7)، ص77ـ78.
شریعت‌مداری، علی (1385). تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: امیرکبیر.
شیرازى، قدرت‌الله و پژوهشگران مرکز فقهى ائمة اطهار (1429ق). موسوعه أحکام الأطفال و أدلتها. قم: مرکز فقهى ائمة اطهار(ع).
صفایی، سید حسین و امامی، اسدالله (1383). مختصر حقوق خانواده. تهران: میزان.
طباطبایی، سید محمدحسین (1370). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمة سید محمدباقر موسوی همدانی، جلد 13. تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجاء و مؤسسة امیرکبیر، چاپ چهارم.
طباطبایی، سید علی (1413ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه النشر الاسلامیه، چاپ اول.
طبرسی، حسن بن فضل (1412ق). مکارم الاخلاق. قم: شریف رضی، چاپ چهارم.
طبرسی، فضل بن حسن (1360). ترجمة مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات فراهانی.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف، جلد 1. قم: اسلامی، چاپ اول.
ـــــــــــــــ (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. تصحیح سید محمدتقی کشفی. تهران: المکتبه المرتضویه، چاپ سوم.
ـــــــــــــــ (بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی. بیروت: مؤسسة تحقیقات و نشر معارف اهل البیت.
عاملی کرکی (محقق)، علی بن الحسین (۱۴۱۱ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. بیروت: آل‌البیت(ع).
عباسی کلیمانی، عاطفه و اکبری، اسما (1400). «رویکردی بر حق تعلم کودک توسط والدین در قوانین داخلی و اسناد بین‌المللی». دوفصلنامة فقه و حقوق خانواده، 26(74)، ص229ـ249.
عطاران، محمدرضا (1382). آرای مربیان بزرگ مسلمان دربارة تربیت کودک. تهران: مدرسه.
مجلسی (علامه)، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع). بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
عمید، حسن (1394). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ سی‌وهفتم.
فسایی، سهیلا و فاطمی‌نیا، محمدعلی (1394). «معلولیت نیمه‌پنهان جامعه: رویکرد اجتماعی به وضعیت معلولین در سطح جهان و ایران». فصلنامة رفاه اجتماعی، 15(58)، ص159ـ194.
قرشى، سید علی‌اکبر. (1412ق). قاموس قرآن، ج3، چ ششم، دار الکتب الإسلامیة، تهران - ایران.
کاتوزیان، ناصر (1383). حقوق مدنی و خانواده، جلد 2. تهران: نشر انتشار و بهمن برنا.
کلینی (شیخ)، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، جلد 7. تحقیق علی‌اکبر غفاری. قم: دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم.
محمدى رى‌شهرى، محمد (1416ق). میزان الحکمه. بیروت: مؤسسة دار الحدیث، چاپ دوم.
مصطفوى، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد 5. تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر، چاپ اول.
مطهری، مرتضی (1382). مجموعه آثار. تهران: اسراء.
معین، محمد (بیتا). فرهنگ فارسی معین. تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب اسلامیه، چاپ اول.
مهدوی کنی، صدیقه؛ احمدوند، بهناز و نوراحمدی، انسیه (۱۳۹۲). «بررسی احکام فقهی ـ حقوقی کودکان متولدشده از رحم جایگزین». فصلنامة پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 8(۳۱)، ص۱۸۱ـ۲۰۲.
ـــــــــــــــ (۱۳۸۹). «بررسی احکام فقهی ـ حقوقی کودکان ناشی از اهدای جنین، موضوع مادة ۳ قانون نحوة اهدای جنین به زوجین نابارور». فصلنامة تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی، 6(۲۱)، ص۱۱۹ـ۱۳۶.
نباتی، نگار (1389). حمایت از اشخاص دارای معلولیت در نظام بین‌المللی حقوق بشر. تهران: شهر دانش، چاپ اول.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 29. تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی. بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
نراقی، احمد بن محمد (1417ق). عواید الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
