عظیم زاده اردبیلی, فائزه, مشایخی, فاطمه, ایزدی, نرگس. (1402). خانواده‌های معیار و نوظهور در نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 28(78), 105-137. doi: 10.30497/flj.2022.243356.1811
فائزه عظیم زاده اردبیلی; فاطمه مشایخی; نرگس ایزدی. "خانواده‌های معیار و نوظهور در نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا". دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 28, 78, 1402, 105-137. doi: 10.30497/flj.2022.243356.1811
عظیم زاده اردبیلی, فائزه, مشایخی, فاطمه, ایزدی, نرگس. (1402). 'خانواده‌های معیار و نوظهور در نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا', دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 28(78), pp. 105-137. doi: 10.30497/flj.2022.243356.1811
عظیم زاده اردبیلی, فائزه, مشایخی, فاطمه, ایزدی, نرگس. خانواده‌های معیار و نوظهور در نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق), 1402; 28(78): 105-137. doi: 10.30497/flj.2022.243356.1811
خانواده‌های معیار و نوظهور در نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا
1دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
2دانش آموختة کارشناسی‌ارشد حقوق خانواده دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
3استادیار گروه حقوق دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران
چکیده
خانواده در زمان‌های مختلف و جغرافیای گوناگون، معنایی منحصربه‌فرد داشته که بعضاً در طول زمان، دچار تغییر و تطوّراتی شده است. لذا تبیین ساختار و مفهوم خانوادة معیار و همچنین خانواده‌های نوظهور و منحرف از معیار، حائز اهمیّت فراوانی می‌باشد. پیدایش خانواده‌هایی با ساختارهای متفاوت مانند همباشی، خانوادة همجنس، ازدواج با خود، ازدواج با اشیا، ازدواج با حیوانات و همچنین خانوادة تک‌والد، که از آنها با عنوان خانواده‌های نوظهور و نامتعارف یاد می‌شود، یکی از چالش‌های خانواده در دنیای امروزی است. بررسی‌های صورت‌گرفته نشانگر آن است که تعریف جامعی که خانوادة مطلوب اسلامی ـ ایرانی را در نظام حقوقی ایران تبیین نماید، وجود ندارد و همین خلأ موجب مصادرة این ساختار برای اهداف مورد نظر شده است. مقالة حاضر در نظر دارد ضمن بررسی ساختار و مفهوم خانوادة معیار در دو نظام حقوقی ایران و آمریکا، با رویکردی آماری به تبیین ساختار، مفهوم و مصادیق خانواده‌های نوظهور، بالأخص در ایالات متحدة آمریکا بپردازد. این تحقیق از نظر روش، از نوع اسنادی ـ کتابخانه‌ای و از حیث هدف، بنیادی ـ کاربردی است. یافته‌های این تحقیق نشان داد که خلأ جدّی در تبیین خانوادة معیار در قوانین ایران وجود دارد. در مباحث فقه اسلامی و رهنمودهای ژرف مقام معظم رهبری، مؤلّفه‌های بسیاری برای خانوادة معیار در قالب اصول حاکم بر خانواده معرفی شده است؛ لیکن این مؤلّفه‌ها در اسناد بالادستی و قوانین اجرایی کشور جایگاهی ندارد. از سوی دیگر، تمامی قوانین خانوادة آمریکا، چه در سطح فدرال و چه در سطح ایالت‌ها، اگرچه به‌لحاظ کمّی، حجم بالایی دارد، به‌لحاظ محتوایی، با رویکرد اومانیستی و بدون در نظر گرفتن ارزش‌های انسانی می‌باشد. این قوانین تا جایی پیش رفته است که در بسیاری از ایالت‌های آمریکا، خانوادة همجنس و دیگر اقسام خانواده‌های نوظهور به رسمیّت شناخته شده‌اند و اعضای آنها حقوق قانونی دارند.
1Assistant Professor, Department of Islamic Jurisprudence, Imam Sadiq university, Tehran, Iran
2MA student of Family Law in Imam Sadiq University,Tehran,Iran
3Assistant Professor Imam Sadiq university, Tehran,Iran
چکیده [English]
The family has a unique meaning at different times, which has sometimes changed and evolved over time. Therefore, explaining the structure and concept of standard family and new emerging families, as well as families that deviate from the standard, is very important. The emergence of families with different structures such as cohabitation, same-sex family, self-marriage, object marriage, animal marriage, as well as single-parent families, which referred to as new emerging and unusual families, is one of the family challenges in today’s world. The studies show that there is no comprehensive definition, which explains the desired Iranian Islamic family in the Iranian legal system and this vacancy has been led to the confiscation of this structure for the intended purposes. The present article intends to examine the structure and concept of standard family with a statistical approach in Iran and the United States of America legal systems, to explain the structure, concept and examples of new emerging families, especially in the United States. This research is library-documentary in terms of method and fundamental-applied in terms of purpose. The findings of this study showed that there is a serious gap in explaining the standard family in Iranian law. In the discussions of Islamic jurisprudence and significant guidelines of Supreme Leader, many components have been introduced for the standard family in terms of the principles governing the family, but these components have no place in the upstream documents and Iran executive laws. On the other hand, although all American family laws, both at the federal and state levels, have a high volume in terms of quantity, but in terms of content, they are with a humanistic approach and without considering human values. The same-sex family and other new emerging families are recognized in the laws of many US states and their members have legal rights.
کلیدواژه‌ها [English]
standard family, new emerging families, cohabitation, same-sex family, civil union
پارسا، فرزاد؛ رستمی، سهیلا و سجادی، شیلان (1395). «وظایف زن در زندگی مشترک و نقش آن
در استوار ساختن بنیاد خانواده از دیدگاه فقه اسلامی». مجلة مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 2(22)، صص 165ـ188.
جعفری، الهه (1396). «تغییر مفهوم خانواده از همباشی تا همجنس‌گرایی؛ با نگاهی بر سبک زندگی، آسیب‌ها و چالش‌ها». فصلنامة مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، 3(8)، صص137ـ165.
چلبی، مسعود (1375). جامعه‌شناسی نظم. تهران: نشر نی.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام.
خامنه‌ای، سید علی (1373). «سخنان در خطبة عقد». برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای. بازیابی‌شده در 28/2/1401 از https://farsi.khamenei.ir/.
ـــــــــــــــ (1375). «سخنان در اجتماع زنان خوزستان». برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای. بازیابی‌شده در 16/1/1401 از https://farsi.khamenei.ir/.
ـــــــــــــــ (1379). «سخنان در خطبة عقد». برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای. بازیابی‌شده در 28/2/1401 از https://farsi.khamenei.ir/.
ـــــــــــــــ (1381). «سخنان در خطبة عقد». برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای. بازیابی‌شده در 28/2/1401 از https://farsi.khamenei.ir/.
ـــــــــــــــ (1383). «سخنان در دیدار جمعی از مهندسان». برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای. بازیابی‌شده در 13/2/1401 از https://farsi.khamenei.ir/.
ـــــــــــــــ (1384). «سخنان در دیدار اقشار مختلف مردم». برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای. بازیابی‌شده در 13/2/1401 از https://farsi.khamenei.ir/.
ـــــــــــــــ (1395). «سیاست‌های کلّی خانواده». پایگاه اطّلاع‌رسانی دفتر مقام معظّم رهبری، بازیابی‌شده در 25/2/1401. مندرج در سایت https://www.leader.ir/fa/content/16173.
دشتی خویدکی، فاطمه؛ طباطبایی، سید احمد و اعتمادی‌فرد، اعظم (1396). «وظایف زن در خانواده در فقه امامیه». اولین همایش ملی علوم اجتماعی، علوم تربیتی، روان‌شناسی و امنیت اجتماعی، 7 اردیبهشت 1396، کرج، صص1ـ10.
دهقان، جلیل (1398). بررسی جایگاه همباشی در نظام حقوقی ایران. پایان‌نامة کارشناسی ارشد حقوق، دانشگاه کاشان.
روشنی، شهره؛ غروی نایینی، نهله و باستانی، سوسن (1394). «تجربة احساس آرامش زنان در زندگی زناشویی: مطالعه‌ای کیفی با رویکرد نظریة مبنایی». نشریة مطالعات زن و خانواده، ۳(۲)، صص 61ـ
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1384). قانون اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاست‌های تحکیم و تعالی آن، مصوبة شمارة 1418. بازیابی‌شده از https://rc.majlis.ir/fa/law/show/101204.
ـــــــــــــــ (1392). نقشة مهندسی فرهنگی کشور. بازیابی‌شده از https://rc.majlis.ir/fa/law.
صالحی امیری، سید رضا (1391). اندیشه‌های راهبردی زن و خانواده. تهران: پیام عدالت.
صدر طباطبایی، فاطمه (1380). «تعریف خانواده از منظر قرآن». نشریة پژوهش‌های قرآنی، ۲۷ و ۲۸، صص 132ـ139.
صدیقی، مرضیه (1378). «نگاهی به روند جهانی جنبش زنان و موقعیت زن در جمهوری اسلامی ایران». کتاب نقد، ۳(۳)، صص 68-81.
صفری، ناهید (1398). «نگاهی به ابعاد حقوقی تغییر شکل ساختار خانواده در حقوق ایران». فصلنامة نامة صدوق، 2(3)، صص 19ـ24.
عزیزی، مینا و حسینی، سید حسن (1396). «تحلیل ظرفیت‌های سیاست‌گذاری نهاد خانواده در ایران برای گسترش اشکال مشروع خانواده». مجلة مطالعات اجتماعی ایران، 11(3)، صص104ـ125.
عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه (1386). «مبانی حسن معاشرت به معروف در نظام حقوقی خانواده از منظر قرآن کریم». نشریة ندای صادق، شمارة 48، ص1ـ23.
ـــــــــــــــ و ذبیحی بیدگلی، عاطفه (1396). مبانی حقوق خانواده در اسلام و غرب. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
فرهادی آجرلو، صالح؛ مجتهد سلیمانی، ابوالحسن و خزایی، سید علی (1399). «همانند‌سازی مسئلة کرامت انسان در فقه و حقوق موضوعة ایران با نگاه قرآنی». فصلنامة قرآن و طب، ۵(۳)، صص131ـ140.
کاتوزیان، ناصر (1394). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: نشر میزان.
کلهر، سینا و ارحامی، آسیه (1392). «ارزیابی تطبیقی سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران با روندهای جهانی در حوزة خانواده». نشریة مطالعات راهبردی زنان، 15(59)، صص 59ـ104.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی(1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1382). چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی. بازیابی‌شده در 27/2/1401، https://https://rc.majlis.ir.
مطهری، مرتضی (1380). مجموعه آثار شیهد مطهری. تهران: انتشارات صدرا.
معاونت حقوقی ریاست جمهوری (1397). مجموعه تنقیحی قانون حمایت خانواده. تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
مکارم شیرازی، ناصر (1424ق). کتاب النکاح، جلد 6. قم: انتشارات مدرسة امام علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام.
مهدوی، محمد (1395). «اصل کرامت انسانی و گفتمان نظام زن و خانواده». همایش آموزه‌های اسلامی، انسان معاصر و نظام خانواده، 19 اسفند 1395، ساری، صص 1ـ14.
مهدوی کنی، صدیقه (۱۳۸۸). ساختار گزاره‌های اخلاقی قرآن. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
ـــــــــــــــ (۱۳۹۲). «اصول حاکم بر روابط اعضای خانواده در نظام معرفتی اسلام». دوفصلنامة فقه و حقوق خانواده، 18(58)، صص 1ـ28.
نصرتی، علی؛ حسینی زیدی، سید ابوالقاسم و لشنی، موسی (1400). «ازدواج سفید از منظر فقهی ـ حقوقی». مطالعات راهبردی زنان، 23(91)، صص 89ـ106.
نعمتی پیرلو، دل‌آرا؛ کاردوانی، راحله و وکیلی، مهدی (1390). «ملازمة تکالیف زوجین و اخلاق‌مداری در خانواده در منابع اسلامی». فصلنامة شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان و خانواده، 14(54)، صص 211ـ253.
همتی حاجی‌پیرلو، فاطمه و مؤمن، رقیه‌سادات (1400). «مطالعة تطبیقی نهادهای جایگزین ازدواج دائمی در حقوق ایران و آمریکا». دوفصلنامة علمی فقه و حقوق خانواده، 26(74)، صص 85ـ115.
هوشیاری، جعفر؛ تقیبیان، حسن و صدیقی، سید علی (1399). «اصول حاکم بر روابط خانوادگی ناظر به تحقق سبک زندگی اسلامی». دومین همایش ملی روان‌شناسی و سلامت با محوریت سبک زندگی. 20 آبان 1399، شیراز، صص 1ـ
یزدانی، عباسعلی و دوستی، سیمین (1396). «اشکال نوپدید خانواده در ایران و چالش‌های آن». پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، 2(6)، صص 75ـ101.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1368).
قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده (1392).
قانون تنظیم خانواده و جمعیت (1372).
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت (1400).
قانون حمایت خانواده (1346).
قانون حمایت خانواده (1353).
قانون حمایت خانواده (1391).
قانون مدنی (1314).
Brake, E. (2018). Do Subversive Weddings Challenge Amatonormativity? Polyamorous Weddings and Romantic Love Ideals.Analize-Journal of Gender and Feminist Studies. 11(3), 61-84.
California Legislative Information (2013-2014). Senate Bill No. 1306- Chapter 82. Retrieved from:
Johonson, S. M., Giuiano, T. A., Herselman, J. R. & Hutzler, K. T. (2015). Development of a brief measure of attitudes towards polyamory. Psychology & Sexuality, 6(4), 1-15.
Lytton, C. 2017. September 20. I me wed: why are more women choosing to marry themselves? The Telegraph.
Motschenbacher, H. (2014). Focusing on Normative in Language and Sexuality Studies Insights from Conversations of Objectophilia. Critical Discourse Studies, 11 (1), 49-70.
OECD Family Database (2021). Children in households by employment status.Retrieved from:
Porter, J. A. (2015). L’Amour for Four: Polygyny, Polyamory and the State’s Compelling Economic Interest in Normative Monogamy. Emory Law Journal, 64(6), 2093-2139.
Texas Legislative Council (2022). Texas Constitution Include Amendments Through the November 2, 2021, Constitutional Amendment Election.1st Legal Division of the Texas Legislative, Retrieved from: https://tlc.texas.gov/ docs/legref/TxConst.pdf, Accessed 2022, May 14.
Texas Legislature Online (2022). Texas Current Statutes through the 87th 3rd Called Legislative Session 2021 (Family Code). Retrieved from: https://statutes.capitol.texas.gov/Docs/, Accessed 2022, May 14.
The California State Legislature .2019-2020. The Constitutions of California and the United States with Related Documents. 2019–20 Ed. Retrieved from:
https://www.senate.ca.gov/sites/, Accessed 2022, May 3.
The Florida Senate (2016). BILL ANALYSIS AND FISCAL IMPACT STATEMENT SB 498. Retrieved:
S. Census Bureau (2022a). National Single parent Day: March 21, 2022 -. Retrieved from:
https://www.census.gov/data/tables/, Accessed 2022, April 15.
S. Census Bureau (2022b). State Population by Characteristics: 2020-2021 Current Population Survey (CPS). Retrieved from:
https://www. census. gov/ newsroom/stories/single-parent-day.html, Accessed 2022, November 16.
S. Centers for Disease Control and Prevention. 2022. The National Intimate Partner and Sexual Violence Survey: 2016/2017 Report of Sexual Violence. Recieved from:
S. National Center for Injury Prevention and Control. 2018. The National Intimate Partner and Sexual Violence Survey: 2015 Data Brief – Updated Release. Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, Georgia, USA. Recieved from:
S. National Center for Lesbian Rights (2017). Marriage, Domestic Partnerships, and Civil Unions: Same-Sex Couples within the United States. Retrieved from:
United States Code (2022). Title 5- Government Organization and Employees. The Code of Laws of the United States of America, Retrieved from:s https://uscode. gov/ download/download.shtml, Accessed 2022, May 03.
United States Senate (2022). The Constitution of the United States of America. Publication 103-21, Retrieved from:
https://www.senate. gov/civics/ resources/ pdf/US_Constitution-Senate_Publication_ 103-21.pdf, Accessed 2022, May 06.
