اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 20 |
| تعداد شماره‌ها | 538 |
| تعداد مقالات | 4,679 |
| تعداد مشاهده مقاله | 10,128,075 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,759,112 |
«ذهن» به‌مثابه حریم حقوقی؛ تبیین فقهی و حقوقی «مالکیت شناختی» در عصر نوروفناوری | ||
| پژوهشنامه حقوق اسلامی | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 مهر 1404 اصل مقاله (804.75 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30497/law.2025.248802.3851 | ||
| نویسندگان | ||
| احسان علی‌اکبری بابوکانی1؛ محمدجواد حیدریان دولت‌آبادی* 2 | ||
| 1دانشیار، گروه معارف اهل‌البیت (ع)، دانشکده الهیات و معارف اهل‌البیت (ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| در عصر حاضر، با پیشرفت چشمگیر فناوری‌های شناخت‌محور نظیر نوروساینس، بیوانفورماتیک و داده‌کاوی ذهنی، مرزهای سنتی میان «فکر» و «فعل» به طور فزاینده‌ای کمرنگ شده است و پرسش‌های حقوقی و اخلاقی نوینی درباره مالکیت و حریم ذهن انسان مطرح است. این مقاله در ضمن روش توصیفی تحلیلی، با بهره‌جویی از مصادر فقهی، دکترین حقوق تطبیقی و اسناد بین‌المللی، با هدف بررسی مفاهیم «حریم شناختی» و «مالکیت ذهن» در بستر فقه اسلامی، حقوق داخلی ایران و حقوق بشر بین‌الملل، به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌ها است: آیا ذهن آدمی به‌عنوان یک دارایی شناختی دارای حریم و قابل مالکیت است؟ فقه اسلامی با توجه به اصولی چون حرمت تجسس، قاعده لاضرر، اصل عدم ولایت و کرامت انسانی، تا چه اندازه ظرفیت حمایت از این حق را دارد؟ هم‌چنین، جایگاه حقوق شناختی در اسناد و قوانین حقوق بشر معاصر چگونه تبیین می‌شود؟ نتایج مطالعه نشان می‌دهد که ذهن نه تنها به عنوان مرکز اصلی حریم شخصی بشر، بلکه به عنوان یک دارایی شناختی حیاتی قابل مالکیت و حمایت است، و خلأهای قانونی موجود در نظام حقوقی داخلی ایران، دیگر نظام‌های حقوقی و اسناد بین‌المللی ضرورت تدوین چارچوب‌های حمایتی جدید را برجسته می‌سازد. وانگهی، فقه اسلامی به عنوان منبعی غنی و پویا قابلیت تطبیق و استخراج حقوق شناختی را داراست و می‌تواند مبنایی برای صدور فتاوی و قوانین حمایت‌کننده از این حقوق، در عصر فناوری‌های شناختی باشد. این نوشتار با نگاهی میان‌رشته‌ای و آینده‌پژوهانه، ضرورت تدوین منشور حقوق شناختی ملی و بین‌المللی و ایجاد اجماع فقهی حقوقی برای حفاظت از حریم ذهن را مورد تأکید اساسی قرار داده و پیشنهادهایی برای توسعه حقوق شناختی در ایران ارائه کرده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مالکیت ذهن؛ حقوق شناختی؛ اصل عدم ولایت؛ داده‌کاوی ذهنی؛ فناوری‌های شناخت‌محور؛ الگوریتم‌های ذهن‌خوان؛ کلان‌داده‌های عصبی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The “Mind” as a Legal Domain: Elucidating “Cognitive Ownership” in the Age of Neurotechnology from the Perspective of Islamic Fiqh | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ehsan Aliakbari Baboukani1؛ Mohammad Javad Heydarian Dulatabadi2 | ||
| 1Associate Professor, Department of Ahl al-Bayt Studies, Faculty of Theology and Ahl al-Bayt Studies, University of Isfahan, Isfahan, Iran. | ||
| 2PhD Student in Public International Law, Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Context & Objective: In the contemporary era, the advancement of cognition-oriented technologies like neuroscience and mental data-mining has blurred the traditional boundary between "thought" and "action," raising novel legal and ethical questions about the ownership and sanctity of the human mind. This article explores the concepts of “cognitive privacy” and “cognitive ownership” by examining them within the frameworks of Islamic jurisprudence (Fiqh), Iranian domestic law, and international human rights law. The research seeks to answer several central questions: Can the human mind be considered a protected and ownable domain? To what extent can Islamic jurisprudence—through principles like the prohibition of unwarranted intrusion [ḥurmat al-tajassus], the no-harm rule [qāʿidat lā ḍarar], and the imperative of preserving human dignity—safeguard this right? And how are cognitive rights conceptualized in contemporary human rights frameworks? Method & Approach: The study employs a doctrinal method combined with a comparative approach, drawing upon Islamic jurisprudential sources, comparative legal doctrine, and international instruments. It also adopts an interdisciplinary and foresight-oriented perspective to analyze the subject matter. Findings: The findings indicate that the mind, as the core locus of personal privacy and a vital cognitive asset, is both ownable and protectable. The research identifies significant legal lacunae in Iran’s domestic system, other legal orders, and international instruments, which underscores the urgent need for new protective frameworks. Furthermore, the study finds that Islamic jurisprudence is a rich and dynamic source with the adaptability and interpretive resources required to derive cognitive rights, and it could serve as a basis for issuing supportive Fatwas concerning cognitive technologies. Conclusion: This study underscores the critical need for drafting both national and international charters of cognitive rights and for forging a jurisprudential-legal consensus to safeguard the sanctity of the mind. It also proposes specific recommendations for the development of cognitive rights in Iran. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Cognitive Ownership, Cognitive Rights, Principle of Non-sovereignty over Persons, Mental Data-mining, Cognition-oriented Technologies, Mind-reading Algorithms, Neuro-big Data | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 28 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 8 |
||